Programma 1: Bestuur

In 2023 hebben de inwoners van Fryslân hun Provinciale Staten gekozen. Net als in de rest van Nederland betekende dit een grote verandering in de samenstelling van en dus ook van de machtsverhoudingen binnen de Staten. De BoerBurgerBeweging deed voor het eerst mee aan de verkiezingen en deze partij vormt ruim de grootste fractie binnen de Staten. In 2024, het eerste volle jaar binnen de nieuwe bestuursperiode, zal de financiële doorwerking van het nieuwe coalitieakkoord duidelijk worden.  Daarna zal in 2025 ook inzicht worden gegeven welke effecten de (financiële) keuzes hebben gehad.

Dit houdt in dat niet alleen het proces van begroting en verantwoording, maar ook de processen om te ondersteunen bij het maken van inhoudelijke keuzen door de Staten, aandacht vragen. Deze ondersteuning wordt ook in 2024 door de Statengriffie geleverd. Hiertoe heeft de griffie in 2023, in samenspraak met de werkgeverscommissie, een griffieplan voor de periode 2023 - 2027 opgesteld.

Taakvrijheid
De taken zijn voor een groot deel verplicht. Provinciale Staten stellen zelf het reglement van orde vast. 

Rolvrijheid
Bij het invullen van de vastgelegde taken hebben Provinciale Staten vrij veel vrijheden. Hierbij kan gedacht worden aan de commissiestructuur; vergaderlocatie, vergaderfrequentie, wijze van ondersteuning door de griffie, wijze van ondersteuning per fractie, keuze voor Statenakkoorden, coalitieakkoorden of samenlevingsakkoorden en dergelijke. 

Toelichting

De begrote lasten betreffen alle met Provinciale Staten gemoeide middelen, o.a. voor de griffie, fracties en het onderhoud en de afschrijving van ICT-middelen. De begroting van 2024 is lager dan die van 2023, doordat in 2023 een donatie slachtoffers aardbeving Turkije & Syrië is gedaan van € 300.000 en er in 2023  Statenverkiezingen waren begroot voor € 150.000.

We staan nog aan het begin van een nieuwe bestuursperiode. Het jaar 2024 staat in het teken van de verdere uitwerking van het bestuursakkoord. Dit gebeurt door samen met Provinciale Staten en de Friese mienskip beleid te vormen en plannen uit te werken. Tegelijk brengt deze tijd grote vraagstukken met zich mee, die op ons provinciebestuur af komen. Dit vraagt om een goede ambtelijke ondersteuning van Gedeputeerde Staten.

Taakvrijheid
De taken zijn voor een groot deel verplicht. Gedeputeerde Staten stellen zelf het reglement van orde vast. 

Rolvrijheid
Het verschilt per beleidsterrein, maar binnen de vastgelegde taken van GS, kunnen er keuzes gemaakt worden. Bijvoorbeeld in een meer of minder actieve (spil)functie als samenwerkend bestuurder, participatief of meer regulerend, etc.

Toelichting

De begrote lasten betreffen de salariskosten van de gedeputeerden, uitkeringen voor oud leden van Gedeputeerde Staten, representatiekosten en overige met het college gemoeide kosten.

Het gaat vooral over structurele budgetten die aan wettelijke taken zijn verbonden, namelijk de vergoeding van de leden en oud-leden van Gedeputeerde Staten en hun ondersteuning. Daarnaast is er het budget voor de veteranendag, dat beleidsmatig is vastgelegd. Er zijn geen tijdelijke budgetten.

De commissaris van de Koning (CvdK) is naast voorzitter van Provinciale Staten en Gedeputeerde Staten ook rijksorgaan. De CvdK vertegenwoordigt de regering in de provincie Fryslân. In zijn rol als rijksorgaan heeft de CvdK verschillende taken die zijn uitgewerkt in een ambtsinstructie. We zorgen ervoor dat de CvdK deze rijkstaken goed kan uitvoeren. De CvdK krijgt hiertoe ondersteuning van zijn eigen kabinet en een communicatieadviseur.

Taakvrijheid
De taken van deze taakvelden kennen een grotendeels verplichtend karakter. De wettelijke taken van de CvdK bevinden zich vooral op de terreinen van openbare orde en veiligheid en van de kwaliteit van het openbaar bestuur in algemene zin. De commissaris bevordert de bestuurlijke integriteit, bevordert een goede samenwerking tussen overheden en in de provincie werkzame rijksambtenaren, bevordert een zorgvuldige behandeling van klachten en heeft een toezichthoudende rol richting de veiligheidsregio.

Rolvrijheid
De driedubbelrol van de CvdK (rijksorgaan, voorzitter PS, voorzitter en lid GS) vertaalt zich in een reeks aan wettelijke voorschriften. De rolvrijheid is daarom beperkt.

Toelichting

De begrote lasten betreffen de salariskosten van de CdK en aanverwante kosten.

Dit betreft één van de kerntaken van de provincie. Als provincie vinden we de kwaliteit van het openbaar bestuur in Fryslân van essentieel belang: een goed openbaar bestuur is belangrijk voor onze democratie en samenleving.  Zo werken wij aan het vertrouwen in de overheid.

Wij streven een publieke waarden na zoals integriteit, vertrouwen, toegankelijkheid en legitimiteit. Deze zijn geformuleerd in de Code goed openbaar bestuur.  De waarden worden concreet in de wijze waarop we de maatschappelijke opgaven aanpakken in een sterk bestuurlijk regionaal ecosysteem. Dit doen we zowel zelfstandig als gezamenlijk met anderen (gemeenten, Vereniging van Friese Gemeenten, Wetterskip Fryslân, maatschappelijk initiatief). Uitgangspunt is om vanuit de eigen verantwoordelijkheden elkaars kracht en kennis te benutten. Daarbij proberen we ons in Fryslân waar mogelijk als één overheid (horizontaal bestuur) te organiseren. 

Participatiebeleid en democratische vernieuwing
Naast en niet tegenover de burger staan, is onze belangrijkste werkhouding. Dit vraagt heldere uitgangspunten voor participatie, nieuwe werkwijzen en inzet op samen leren. In de beleidsbrief participatie (2023) is uitgewerkt hoe de provincie  Fryslân hier invulling aan geeft. In 2024 gaan nieuwe wetten in, te weten de Omgevingswet en de wet Versterking participatie op decentraal niveau.  Die moeten de betrokkenheid van inwoners bij beleid en uitvoering verder versterken en verankeren.

Financiële positie gemeenten
De financiële positie van de Friese gemeenten is op de lange termijn kwetsbaar. Specifiek zijn er voor de gemeentelijke financiën veel onzekerheden vanaf 2026. In het Regeerakkoord is namelijk afgesproken dat na 2025 de financiering van de decentrale overheden anders zal worden ingericht. De provincie ondersteunt de gemeenten waar mogelijk, ook in de Haagse lobby.

Interbestuurlijk toezicht (IBT)
Binnen het IBT wordt gewerkt aan het verder vormgeven van risicogericht maatwerktoezicht. Dit gebeurt in lijn met het beleidskader IBT 2023-2026 en de Uitvoeringsagenda IBT 2023-2024.  Door middel van toezichtgesprekken (dialoog) en thema-onderzoeken identificeren we gezamenlijk uitvoeringsrisico's. Daarnaast ondersteunen we gemeenten en Wetterskip Fryslân door middel van best-practices.  Een opvallende ontwikkeling die we zien, is een toename van toezichtstaken als gevolg van nieuwe wetgeving op diverse terreinen. We monitoren deze ontwikkeling en passen het IBT zo nodig hierop aan.

Weerbaar bestuur
Het is belangrijk om voortdurend te werken aan een weerbaar bestuur en ambtelijke organisatie, vooral in een tijd van grote maatschappelijke uitdagingen. Zo is er bezorgdheid over toenemende verruwing, het gevoel van niet gehoord worden en ongepaste invloed op politieke ambtsdragers, bestuurders en ambtenaren. Dit heeft impact op de democratische waarden in onze rechtsstaat. Het kabinet zet zich in om de weerbaarheid van het bestuur te versterken als onderdeel van de strijd tegen georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Naast het vergroten van persoonlijke en organisatorische weerbaarheid, is in onze aanpak samenwerking met gemeenten en andere partners van cruciaal belang.

Taakvrijheid

Onder dit thema vallen:

• Enkele verplichte toezichthoudende taken ten aanzien van: wijzigingen in de gemeentelijke indeling, de financiële gezondheid van gemeenten en gemeenschappelijke regelingen van gemeenten alsmede de Wet Revitalisering Generiek Toezicht;
• Enkele optionele wettelijke taken (Wet algemene regels herindeling (Wet arhi) en Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr));
• Vrijwel volledige taakvrijheid voor vernieuwen Friese bestuur.

Rolvrijheid

• Minimaal voor verplichte toezichthoudende en wettelijke taken;
• Maximaal voor vernieuwen Friese bestuur en samenwerking.

Toelichting 

Kwaliteit openbaar bestuur 1: Om de gedeelde inzet op de interbestuurlijke opgaven te bevorderen, heeft de provincie Fryslân in 2022 initiatief genomen richting gemeenten. In deze bestuursperiode (gemeentelijk: 2022-2026, provinciaal: 2023-2027) willen we deze opgaven optimaal op elkaar te laten aansluiten, en de daarvoor benodigde uitvoeringskracht organiseren. Dit initiatief zal gezamenlijk verder worden vormgegeven. Door middel van bestuurlijk overleg wordt de voortgang besproken. 
De aanpak sluit aan bij de uitkomsten van het BRE-onderzoek Fryslân (onderzoek naar het bestuurlijk regionale ecosysteem in Fryslân).

Interbestuurlijk toezicht: Doel van de gesprekken is om uitvoeringsrisico's te identificeren en (eventuele) beheersmaatregelen te bespreken. We zien dat de risico's zich met name bevinden op het vlak van (voldoende) kennis, middelen en het vinden en binden van gekwalificeerd personeel bij toezichtontvangers. Ook gesprekken als gevolg van de uitkomsten van thema-onderzoeken zijn onderdeel van de dialoog. Gemaakte afspraken worden opgenomen in het toezichtverslag.

Weerbaar bestuur 3: Met deze inzet wordt preventief en actief gewerkt aan het voorkomen van een faciliterende rol waar het gaat om criminele ondermijnende activiteiten. Met de gezamenlijke aanpak van georganiseerde (ondermijnende) criminaliteit (Friese Norm) in Fryslân zijn goede stappen gezet in de afgelopen periode. We blijven ons actief inzetten in deze samenwerking met de Friese gemeenten en Wetterskip.

Toelichting

De begroting  betreft hier een structureel en een tijdelijk budget voor het onderwerp bestuurlijke vernieuwing. Het tijdelijk budget is tot en met 2024 in de begroting opgenomen.

Structureel
Het structurele budget bestuurlijke vernieuwing (€104.000) is bestemd voor digitale participatie, voor het gebruik, beheer en de (technische) realisatie van peilingen via het platform Stim fan Fryslân.  

Tijdelijk 
De beschikbare tijdelijke middelen voor democratische vernieuwing bedragen € 424.000, bestemd voor de uitvoering van de beleidsbrief participatie. De helft van deze middelen wordt ingezet in 2023 (€ 187.000) en de andere helft in 2024 (€ 237.000). Deze middelen zijn - zoals beschreven in de beleidsbrief - bestemd voor externe pilots op het terrein van (jongeren)participatie, inclusie en burgerschap en voor leren en dialoog (themabijeenkomsten, werksessies, netwerkopbouw) rond democratie en participatie.

Via de septembercirculaire 2022 van het Provinciefonds heeft het ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) in de vorm van een doeluitkering een incidente financiële bijdrage (€ 400.000,-) aan elke provincie toegekend. Het doel van dit toegekende budget is om de komende jaren een impuls te geven aan het versterken van de weerbaarheid tegen ondermijnende invloeden bij gemeenten. In de brief van BZK van 13 oktober 2022 aan de commissaris van de Koning is de uitkering bevestigd en toegelicht. Het budget van € 400.000 is vrijgevallen in het rekeningsaldo 2022. Het voorstel Resultaatbestemming Impulsgelden weerbaar bestuur BZK is bij de behandeling van de jaarrekening in PS op 28 juni weer beschikbaar gesteld vanaf 2023.

Maatschappelijke opgaven zijn niet (langer) het exclusieve domein van één overheidslaag. Opgaven overstijgen bestuurlijke grenzen en betreffen vaak ook meerdere beleidssectoren. Dit maakt dat wij als provincie het liefst, als één overheid, samenwerken om gezamenlijke doelen te realiseren. Dat doen we bijvoorbeeld samen met de Friese gemeenten, het Wetterskip Fryslân, regionaal verband en  in Noordelijk landsdelig verband (Samenwerkingsverband Noord-Nederland, SNN). Daarbij sturen we ook op de lobby in Den Haag en Brussel, alsmede als partner in de uitvoering van Europese projecten en programma's.  Voor het Waddengebied willen we vasthouden aan de koers om te komen tot minder bestuurlijke drukte. Zo willen we het beschikbare geld zoveel mogelijk inzetten voor het Waddengebied en haar bewoners.

In 2022 is de Friese mijnbouwtafel opgericht om gezamenlijk bestuurlijk een eenduidig geluid te laten horen. Partijen aan de tafel zijn Friese gemeenten, Wetterskip Fryslân en het ministerie van EZK. We bespreken actuele thema's welke betrekking hebben op de diepe ondergrond.

Het Interprovinciaal Overleg (IPO) behartigt de belangen van de 12 provincies in Den Haag en Brussel. In opdracht van het IPO-bestuur is daarom onderzoek uitgevoerd naar de slagvaardigheid van de samenwerking in IPO-verband. In het rapport  wordt geconcludeerd dat het IPO zijn functies ten aanzien van slagvaardigheid maar ten dele adequaat weet te vervullen. Daardoor wordt zijn potentiële meerwaarde onvoldoende benut. Het IPO-bestuur, het IPO-bureau en de Algemene Vergadering gaan in deze bestuursperiode  aan de slag met de praktische uitwerking.

Verwezen wordt ook naar paragraaf 10 Samenwerkingsverbanden.

Taakvrijheid
Er vallen een aantal wetten met een optioneel karakter (waaronder de Wet gemeenschappelijke regelingen) onder dit thema. Optioneel betekent dat aan provincies zelf de keuze is wel of niet tot samenwerking, al dan niet via gemeenschappelijke regelingen over te gaan. Indien dat gebeurt is er een redelijke mate van vrijheid in het ‘hoe’.

Rolvrijheid
Samenwerking is de kern van dit thema.  Niet geheel verrassend spelen onze bezigheden hier zich dan ook af in het kwadrant samenwerkende overheid. 

Toelichting

Belangenbehartiging: We werken in Noord-Nederland samen op het gebied van Public Affairs en stemmen de lobbyactiviteiten op elkaar af.

Toelichting

De begrote lasten betreft met name de bijdrage aan het Waddenfonds (looptijd tot en met 2026). Met ingang van 2021 ontvangen de deelnemende provincies ieder een deel via haar eigen provinciefonds, voor Fryslân betekent dit nu € 9,6 mln. 
De overige lasten en baten betreffen de bijdragen voor deelname aan hiervoor genoemde samenwerkingsverbanden en de BTW-compensatie die wij uit deze deelnames retour krijgen. Voor de jaren 2023 en 2024 is de deelnemersbijdrage SNN tijdelijk verlaagd. Dit wordt veroorzaakt door toename rente inkomsten bij het SNN. Per 2024 is de IPO bijdrage in zijn totaliteit structureel verantwoord op dit beleidsveld voor € 2,3 mln.  Dit verklaart de toename in de begroting ten opzichte van 2023. Het samenwerkingsverband IKW staat tot en met 2023 in de begroting. De provincie ontvangt voor de uitvoering van de samenwerking IKW bijdragen van de provincies Groningen en Noord Holland. Na 2023 zijn deze bijdragen van de deelnemers niet meer in de begroting opgenomen, dit verklaart de halvering van de baten.

 Onderstaande voorstellen uit het bestuursakkoord zijn verwerkt in bovenstaande tabel.