Ontwikkeling financieel kader

In dit hoofdstuk worden de volgende onderdelen van het financieel kader nader toegelicht:

1. Onze uitgangspunten
2. Ontwikkeling begrotingssaldo
3. Ontwikkeling baten en lasten
4. Vrij Aanwendbare Reserve (VAR)

• De meerjarenbegroting is structureel sluitend. Dit betekent dat de begroting op een termijn van zo'n 10 jaar sluitend is.
• Om in te kunnen spelen op nieuwe ontwikkelingen streven wij er naar om hiervoor structurele financiële ruimte beschikbaar te houden.
• De minimale stand van de Vrije Aanwendbare Reserve bedraagt € 10 miljoen.
• Structurele uitgaven dekken wij uit structurele middelen.
• Bij inzet van revolverende middelen zijn de gederfde rendementen gedekt: de rente die wij mislopen of die wij moeten betalen dekken we af.
• Geld geven we alleen uit als we alle initiële kosten en (eventuele) structurele financiële gevolgen van een activiteit kunnen betalen.
• Bij elk voorstel aan Provinciale Staten dat geld kost, maken wij duidelijk hoe wij dit op verantwoorde wijze betalen. 
• Gedeputeerde Staten voeren alleen moties uit die financieel gedekt zijn. Bij amendementen verwachten wij van Provinciale Staten dezelfde discipline.
• Aan het meefinancieren van projecten van anderen stellen we voorwaarden zodat we goed zicht kunnen houden op de resultaten. De verplichting tot verantwoording moet in verhouding staan tot de inspanning die de ander levert.
• Als wij financiële afspraken maken met anderen zijn die voor ons hard. Tegenvallers of extra benodigde middelen zijn voor rekening van de partij die deze het beste had kunnen voorzien. Dat is over het algemeen de partij waarmee we die afspraken hebben gemaakt. 

Het financieel kader actualiseren we periodiek. Dit gebeurt naar aanleiding van externe wijzigingen (zoals veranderingen in het provinciefonds) of door besluiten van Provinciale en Gedeputeerde Staten. Vaak stellen uw Staten deze wijzigingen vast bij de behandeling van een begroting, de jaarstukken, of een bestuursrapportage. Daarnaast heeft het college het mandaat om een aantal niet beleidsmatige wijzigingen zelf in de begroting te verwerken. Het betreft hier bijvoorbeeld wijzigingen in het provinciefonds, opbrengst motorrijtuigenbelasting, rendement vermogensbeheer of dividenduitkering. Hieronder geven we de ontwikkeling van het begrotingssaldo vanaf de begroting 2023 tot aan de begroting 2024 stapsgewijs weer. 

Bij de begroting 2023 hebben we de stand van het begrotingssaldo op dat moment gepresenteerd. Daarna hebben uw Staten enkele begrotingswijzigingen vastgesteld bij de 2e bestuursrapportage 2022. Na verwerking van de effecten van de wijzigingen van de 2e bestuursrapportage 2022 hebben uw Staten in vergaderingen  juni, oktober en december nog een aantal begrotingswijzigingen vastgesteld waaronder een aantal moties en amendementen. Tevens zijn de effecten van de september- en decembercirculaire en de wijzigingen onder mandaat GS in onderstaande overzicht verwerkt. Dit resulteert in de stand van het begrotingssaldo bij de jaarrekening 2022. 
Onder GS-mandaat zijn de uitgangspunten bij de begroting vastgesteld en verwerkt in de begroting. Tevens is onder GS-mandaat het dividend van Alliander opgehoogd. Daarnaast zijn de wijzigingen onder PS-mandaat bij de bestuursrapportage 2023 die effect hebben op het begrotingssaldo in dit overzicht opgenomen. Hierbij merken wij op dat de wijzigingen van de bestuursrapportage 2023 bij het opstellen van de begroting 2024  nog niet definitief zijn vastgesteld (de  behandeling van bestuursrapportage 2023 is gepland op 27 september). Conform de hierover gemaakte afspraken hebben wij daarom in bijlage 10 een overzicht met de begrotingswijzigingen opgenomen die  bij de bestuursrapportage 2023 ter vaststelling aan PS worden voorgelegd.
Ná de bestuursrapportage zijn de effecten van de meicirculaire en de resultaatbestemmingen bij de jaarrekening verwerkt. De uitvoering van de motie van PS over de funderingsaanpak Fries veenweidegebied zijn eveneens doorgevoerd. Tot slot zijn de voorstellen en heroverwegingen uit het Bestuursakkoord die effect hebben op het begrotingssaldo in dit overzicht opgenomen.  Door de inzet van middelen in het Bestuursakkoord, daalt het begrotingssaldo onder nul. Conform staand beleid*) is de begrotingssaldo aangevuld vanuit de VAR naar nihil.

In de tabel hieronder staan de verschillende stappen cijfermatig weergegeven.

*) Als er een negatief begrotingssaldo is wordt dat direct verwerkt met de vrij aanwendbare reserve door daar daadwerkelijk al over te beschikken.  Deze werkwijze wordt alleen bij de begroting gevolgd zodat mutaties in het jaar en de effecten daarvan zichtbaar blijven. 

 

 

Hieronder staat de ontwikkeling van de baten, de lasten en de mutaties van de reserves. Op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wordt onderscheid gemaakt tussen structurele en incidentele baten en lasten. Op deze manier wordt inzichtelijk gemaakt of de provinciale begroting structureel in evenwicht is en blijft.

De structurele baten en lasten betreffen alle budgetten met een looptijd tot en met 2032. Dus ook de onderdelen voorzieningen, overlopende passiva of reserves. 

De mutaties in de bestemmingsreserves hebben vooral betrekking op de reserves van de tijdelijke budgetten. De verschuiving van de bestedingsritmes over de jaren heen verloopt via deze reserves. In het ene jaar wordt gevormd en in het volgende jaar en/of volgende jaren wordt onttrokken aan deze reserves. 

T/m 2030 is er sprake van ‘zwarte cijfers. Vanaf 2031 zakt het begrotingssaldo onder nul.  Hiermee wordt niet voldaan aan het uitgangspunt uit het bestuursakkoord dat de meerjarenbegroting structureel sluitend is. 

Voor nu vinden wij dit een acceptIndeabele situatie, omdat: 

• de komende periode meer zicht komt op de impact van de herverdeeleffecten van het provinciefonds;
• er onderzoek wordt gedaan naar de herziening van provinciaal belastinggebied met ingang van 2030.

Wanneer de mogelijke gevolgen van deze majeure ontwikkelingen zich voor de provincie uitkristalliseren, is er nog voldoende tijd om hier op te anticiperen met eventueel aanvullende maatregelen. Wel is het zo dat door de  investeringen uit het Bestuursakkoord de Vrij Aanwenbare Reserve voor een aanzienlijk deel is ingezet. Dit betekent dat de buffers voor het opvangen van eventuele onvoorziene tegenvallers afneemt. De noodzaak om toe te werken naar een sluitende meerjarenbegroting is daarmee evident.

Provinciefonds algemene uitkering 

Compensatie inflatie 2022

Via de meicirculaire ontvangt de provincie een extra structurele compensatie vanaf 2023  voor de hoge inflatie in 2022. Deze was oorspronkelijk bedoeld ter compensatie voor de  gestegen energielasten voor ‘culturele en maatschappelijke voorzieningen’. Uiteindelijk  zijn deze middelen niet geoormerkt en daarmee vrij besteedbaar voor de provincie.  Er is voor gekozen om deze extra compensatie via een extra index toch uit te keren aan onze  budgetinstellingen. Het gaat om een structureel bedrag van circa € 0,6 mln. 

Ontwikkeling en raming van het accres
In de meicirculaire is een actualisatie van het accres opgenomen. Ten opzichte van de decembercirculaire 2022 is tot en met 2024 sprake van een toename van het accres. Dit kan enerzijds worden verklaard door de loon- en prijsontwikkeling. Mede door geopolitieke ontwikkelingen is er sprake van forse prijsstijgingen. Dit werkt door in het accres.

Vanaf 2026 daalt het volume-deel van het accres omdat de ‘trap-op-trap-af’ is systematiek is losgelaten; deze systematiek hield in dat het accres voor een belangrijk deel werd bepaald door de ontwikkeling van de totale rijksuitgaven.  Via de meicirculaire is voor het nadelige effect hiervan een structurele compensatie toegekend aan de lagere overheden.

Vanwege de hoge accressen (> 5%) is, conform bestaand beleid, rekening gehouden met een voorzichtigheidsmarge van 2%. Gezien het historisch hoge accres voor 2023  hebben wij voor 2023 zelfs rekening gehouden met een afslag van 3%. Omdat in de  meicirculaire het accres voor 2024 toeneemt tot meer dan 9%, is de voorzichtigheidsmarge voor 2024 in lijn met 2023 aangepast naar 3%.
Omdat vanaf 2026 het accres alleen nog muteert als gevolg van loon- en prijsontwikkelingen, stellen wij het accres vanaf 2026 gelijk aan de toegepast indexering op de lasten.

De accresreeks ziet er dan als volgt uit:

Dit resulteert in onderstaande raming van de algemene uitkering. 

Opcenten motorrijtuigenbelasting (MRB)
De gegevens over het wagenpark van onze provincie zijn geactualiseerd aan de hand van de opgaaf van de belastingdienst per 1 januari 2023. Hieronder zijn de verwachte inkomsten opcenten motorrijtuigenbelasting aangegeven. Hierbij is een afslag van de omvang van het wagenpark van 1% meegenomen in verband met de ontwikkeling en samenstelling van het wagenpark. De indexering is gebaseerd op de ontwikkeling van het bruto binnenlands product (bbp).

Rendement vermogen

Het vermogen van de provincie neemt de komende jaren sterk af.  Ondanks de hogere rentetarieven op de geld- en kapitaalmarkt wordt er hierdoor steeds minder rendement behaald op het belegde vermogen.

Dividend
De provincie Fryslân neemt deel in het aandelenkapitaal van een aantal bedrijven. Wij ontvangen daarvoor dividend. Vanwege de grote investeringen die Vitens de komende jaren moet doen, houdt het bedrijf de komende jaren al het dividend in ter versterking van het eigen vermogen. Hieronder zijn de verwachte dividendinkomsten weergegeven.

 

Nominale ontwikkeling
Door geopolitieke ontwikkelingen zien we een toename in de ontwikkeling van de inflatie voor zowel 2022 als in de jaren erna. Daarom is ervoor gekozen af te wijken van de werkwijze van voorgaande jaren. De indexering werd normaliter voor het merendeel gebaseerd op de septembercirculaire t-1. Vanwege de onzekerheden rondom de ontwikkelingen van de inflatie is er voor gekozen de indexcijfers vanaf 2023 te ontlenen aan de meest recente gegevens van het CPB  (maart 2023).

Conform de uitgangspunten begroting (bijlage 8) worden aan bepaalde onderdelen in de begroting afwijkende inflatiepercentages toegekend.

In onderstaande tabel zijn de toegepaste indexcijfers voor structurele budgetten weergegeven en daarbij is tevens de omvang van de 'stelpost nominaal' in de begroting weergegeven.

Hieronder staat de ontwikkeling van de VAR. Conform de afspraak met uw Staten vloeit het rekening- en begrotingssaldo aan het eind van het jaar automatisch in de VAR. Het rekeningsaldo 2022 en de verwachte begrotingssaldi 2023-2027 zijn hier in opgenomen. 

In de financiële uitgangspunten is opgenomen dat de minimale stand van de VAR altijd € 10 mln. bedraagt.  Aan het eind van deze collegeperiode (2027) bedraagt het saldo, onder aftrek van een minimale stand van de VAR van € 10 mln., totaal € 42,4 mln. Dit saldo is meegenomen bij de bepaling van de beschikbare weerstandscapaciteit. De VAR neemt de komende jaren af vanwege de geplande investeringen die zijn opgenomen in het bestuursakkoord voor de periode 2023-2027. 
Voor het bepalen welke middelen in de toekomst van uit de reserves kunnen worden ingezet, wordt gekeken naar de omvang c.q. ratio van het weerstandsvermogen. Door de plannen uit het bestuursakkoord is zogeheten weerstandsnorm afgenomen  van ‘ruim voldoende’ naar ‘voldoende’. Er wordt een plan gemaakt om het weerstandsvermogen in deze bestuursperiode terug te brengen naar ruim voldoende.  Dit betekent dat er op dit moment financieel geen ruimte is om (een deel van) de VAR in te zetten.

 

Eerder is toegelicht dat het begrotingssaldo daalt door de investeringen uit het bestuursakkoord. Daarbij is aangegeven dat negatieve begrotingssaldi worden aangevuld  vanuit de VAR. De opbouw van de beschikking over de VAR in de komende jaren staat in de tabel hieronder.