Paragraaf 4. Financiering en beleggingen

Deze paragraaf gaat over het beheer van de financiële middelen (treasury), de revolverende middelen en de risicobuffer ter dekking van de risico’s revolverende middelen.

De kaders voor het op een verantwoorde manier beheren van de financiële middelen zijn vastgelegd in het Treasury Statuut en de Wet Financiering decentrale overheden (Fido). Het Treasury Statuut bevat de kaders en richtlijnen voor risicobeheer, financiering, werkkapitaalbeheer, rapportage en verantwoording, bevoegdheden en controles. 

Het EMU-saldo is het saldo van de inkomsten en uitgaven gedurende het jaar en is gebaseerd op de begroting, zie bijlage 6. Samen met de vrijval van de (langlopende) uitzettingen vormt het EMU-saldo het financieringssaldo, zie tabel 1.  

Een positief financieringssaldo duidt op een overschot van de liquide middelen voor betreffende jaar. Een negatief financieringssaldo wordt aangevuld vanuit de liquide middelen, het belegde vermogen of door het aantrekken van een lening. De provincie heeft de komende jaren voldoende middelen beschikbaar.

Tabel 1: Overzicht financieringssaldo

Beleggingen Nuon-vermogen
In de afgelopen jaren zijn de middelen die zijn verkregen uit de verkoop van Nuon Energy voor een groot deel belegd. De provincie heeft beleggingen in de vorm van leningen aan decentrale overheden, deposito's bij de schatkist en Hybride kapitaal (achtergesteld vermogen voor een sectorbank waarvan de provincie aandeelhouder is). De niet belegde gelden zijn ondergebracht bij de schatkist op de rekening courant van de provincie. 

Lenen aan decentrale overheden
In 2016 hebben Provinciale Staten besloten om leningen te gaan verstrekken aan decentrale overheden. Het verstrekken van leningen aan decentrale overheden is een alternatief voor het schatkistbankieren.

Het saldo van het verstrekte leningen aan decentrale overheden bedraagt medio 2023: € 40,3 mln. 

Hybride kapitaal
Provincie Fryslân heeft € 50 mln. Hybride kapitaal verstrekt aan de Nederlandsche Waterschapsbank (NWB). Hybride kapitaal is een achtergestelde lening die voor de bank meetelt tot het eigen vermogen. Provincie Fryslân is medeaandeelhouder van de NWB en de kapitaalverstrekking vindt plaats vanuit de publieke taak. Door het Hybride kapitaal kan de bank de functie van kapitaalverstrekkers aan decentrale overheden en semipublieke instellingen blijven uitoefenen.

Het saldo van het verstrekte Hybride kapitaal bedraagt medio 2023: € 50 mln. 

Schatkistbankieren
Sinds de invoering van het schatkistbankieren kunnen de provinciale middelen bij het agentschap worden belegd in (langlopende) deposito’s of op de rekening courant worden aangehouden. De rentepercentages van de schatkist zijn gekoppeld aan de Nederlandse kapitaalmarktrente en de rente van de ECB. De rentevergoedingen zijn, na jarenlang zeer laag te zijn geweest, sterk opgelopen. Hierdoor kan er weer rendement op deposito’s worden behaald en wordt er over het rekeningcourant-tegoed ook weer rente vergoed. 

Het saldo van de liquide middelen en deposito’s bedraagt medio 2023 € 275,3 mln.

Financieringen
Door het verkregen Nuon-vermogen heeft provincie Fryslân vooralsnog geen financieringsbehoefte. Er is vanwege de kapitaalversterking van Alliander (€ 76,5 mln.) een lineaire lening van € 76 mln. afgesloten om een toekomstige liquiditeitsbehoefte te voorkomen.

Tabel 2: Gemiddelde omvang belegd vermogen

In de onderstaande tabel staat de meerjaren prognose van de rentebaten op het belegde vermogen en de verwachte rentelasten weergegeven. 

Rentebaten
Onder ‘rentebaten lang’ staan de rentevergoeding voor de hybride lening die is verstrekt aan de  Nederlandse Waterschapsbank en de rentebaten van de lenen aan decentrale overheden. Ook wordt er vanwege een lineaire lening met een negatief rentepercentage van -/- 0,01% een bescheiden rente ontvangen. 

Onder ‘rentebaten kort’ staan de rentevergoedingen die de provincie ontvangt voor kortlopende deposito's bij de schatkist en het in rekening courant aanhouden van liquiditeiten binnen de schatkist.

Rentelasten
Provincie Fryslân heeft vooralsnog geen financieringsbehoefte. De bedragen onder ‘rentelasten lang’ betreffen de rentevergoedingen aan het Nazorgfonds stortplaatsen over de bij de provincie ondergebrachte gelden.

Tabel 3: rentebaten en -lasten

In het kader van de publieke taak zetten we diverse middelen uit als revolverende middelen. Daarnaast worden de ontwikkelingen bij het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy B.V. (FSFE) en de Friese Ontwikkelingsmaatschappij B.V. (FOM) in deze paragraaf nader toegelicht.

Hierna volgt een overzicht van de stand van zaken van de revolverende middelen bij de provincie. Hierbij is aangegeven wat er tot op heden is uitgezet en wat er in totaliteit mag worden uitgezet. Bij de bepaling van de omvang van het financiële risico in de paragraaf weerstandsvermogen wordt naast de reeds uitgezette middelen ook rekening gehouden met een deel van de nog uit te zetten middelen.

Tabel 4: overzicht revolverende middelen

Ter dekking van de risico’s bij de uitgezette revolverende middelen houden wij een risico buffer aan van € 100 miljoen. De lijn is dat we een 1/3 van de uit te zetten revolverende middelen in de risicobuffer aanhouden. 

De risicobuffer wordt aangevuld met een hogere rentevergoeding dan de rendementsderving die wij daadwerkelijk ontvangen van derden. Mochten de uitgezette middelen uiteindelijk niet terugkomen dan brengen we deze middelen ten laste van de risicobuffer. De stand van de risicobuffer is als volgt:

Tabel 5: opbouw risicobuffer

Fûns Skjinne Fryske Enerzjy B.V.
PS-besluiten
Op 16 oktober 2013 heeft PS aan gegeven geen wensen en bedenkingen te hebben t.a.v. het instellen van het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy. FSFE is op 2 september 2014 opgericht voor een periode van 15 jaar en de provincie is enig aandeelhouder. Het doel van het fonds is het financieren van projecten op het gebied van duurzame energie. 

Het fonds kan financieringen verstrekken middels garanties, (achtergestelde) leningen en/of participatie aan ondernemingen actief binnen het grondgebied van de provincie Fryslân.

Op 26 januari 2022 heeft PS ingestemd met:

• Het FSFE als primaire opdracht mee te geven: het leveren van een significante bijdrage aan de uitvoering van het Energieprogramma 2022-2025;
• In te stemmen met de gewenste wijzigingen in het fonds zoals omschreven in de samenvatting van de bijgevoegde Strategische Uitgangspuntennotitie FSFE 2022-2025;
• GS opdracht te geven de wijzigingen zoals onder 2 benoemd te verwerken in de betreffende investeringsdocumentatie en daarover, evenals over het uiteindelijke nieuwe Meerjarenplan van het FSFE, terug te rapporteren naar PS;
• GS opdracht te geven om medio 2023 te komen met een voorstel omtrent een mogelijke verlenging van de looptijd van het fonds en hierbij ook inzicht te geven in de verwachte consequenties en extra financieringsbehoefte van het fonds, inclusief mogelijke dekkingsvoorstellen.

Financiële stand van zaken
FSFE BV heeft de beschikking over een provinciaal budget van € 90 miljoen dat nominaal in stand wordt gehouden. FSFE kan hier van trekken naar gelang ze aan financieringen heeft uitstaan bij Friese ondernemers. Eind juni 2023 is door FSFE € 65,3 miljoen getrokken en resteert nog € 24,7 miljoen.

Ter dekking van het risico dat het fonds het provinciale budget van maximaal € 90 miljoen niet nominaal in stand blijft is bij de start op de provinciale reserve een reservering aangehouden van € 30 miljoen. Tot nu toe is in de provinciale jaarstukken 2022 een kleine € 4,8 miljoen afgeboekt op de Reserve risicobuffer. Dit zijn de ingecalculeerde aanloopverliezen van het fonds die in de jaren daarna moeten worden terugverdiend op de uitstaande financieringen. Vanwege de positieve resultaten van FSFE is het aanloopverlies al teruggelopen naar goed €4,2 miljoen.  Financieel heeft het fonds een positief resultaat behaald van €116.000,- wat bijdraagt aan de revolverendheid van het fonds.

Maatschappelijke doelen stand van zaken
Het fonds heeft met het PS-besluit van 26 januari 2022 voor twee provinciale maatschappelijke doelen de opdracht gekregen om een substantiële bijdrage te verlenen namelijk:  

• 33% duurzame energieproduktie in 2030;
• In 2030, 25% energiebesparing t.o.v. 2010.

Jaarlijks zal door een externe partij gemeten worden in hoeverre FSFE heeft bijgedragen aan deze twee doelen en zal via deze paragraaf hierover consequent worden gerapporteerd. Tot en met 2022 hebben de energieprojecten die door FSFE zijn gefinancierd geleid tot een netto energie impact van 8.873 terajoule vergelijkbaar met het gemiddelde energieverbruik van 149 duizend Friese woningen. In 2023 verwacht FSFE aan deze provinciale bij te dragen middels €16 miljoen aan financieringen.  In het eerste kwartaal van 2023 heeft FSFE voor €3,8 miljoen aan projecten goedgekeurd die zullen bijdrage aan de maatschappelijke doelen van het fonds..  

Friese Ontwikkelingsmaatschappij BV

PS-besluiten
Op 16 oktober 2013 heeft PS aangegeven geen wensen en bedenkingen te hebben met betrekking tot de instelling van de rechtspersoon Doefonds BV en daarbij heeft ingestemd met een budget van € 8 miljoen voor innovatiefinancieringen. Op 18 oktober 2017 heeft PS haar zienswijze geuit over de naamswijziging van besloten vennootschap (BV) van Doefonds naar Friese Ontwikkelingsmaatschappij (FOM) en de uitbreiding van het bestaande innovatie budget met een budget voor het versterken van exporterende ondernemers. Op 24 januari 2018 heeft PS ingestemd met de uitbreiding van de FOM op de doelstellingen groei en starters en daarbij een budget beschikbaar gesteld.

De provincie is daarmee enig aandeelhouder in de FOM BV. Deze FOM is opgericht voor een periode van 15 jaar. Doel van het fonds is het verstrekken van financieringen middels garanties, (achtergestelde) leningen en/of participatie aan ondernemingen actief binnen het grondgebied van de provincie Fryslân.

Financiële stand van zaken
FOM heeft de beschikking over een provinciaal budget van € 30,9 miljoen verdeeld over de thema’s: Innovatie maximaal € 12 miljoen, Groei maximaal € 12 miljoen, Export maximaal € 3 miljoen, Starters maximaal € 2,5 miljoen en Ondernemersimpuls €1,4 miljoen. De FOM kan hier van trekken naar gelang ze aan financieringen heeft uitstaan bij Friese ondernemers. Eind juni 2023 is door de FOM goed € 17 miljoen getrokken. 

Bij de start is er vanuit gegaan dat de financieringen die de FOM verstrekt risicovol zijn en dat er een kans is dat een deel van het provinciale budget niet terugkomt. Hiervoor is voor elk budget bij de start een reservering op de provinciale reserve vastgelegd. Totaal is €15,2 miljoen dient ter dekking opgenomen in de Reserve risicobuffer.
Op basis van de verliezen van de BV FOM/Doefonds sinds de start in 2014 heeft de provincie in haar jaarrekening 2022 in totaal €8,06 miljoen afgeboekt op de Reserve risicobuffer.

Maatschappelijke doelen stand van zaken
Het fonds heeft bij de start een aantal doelen (norm) op zich genomen. Deze bestaan uit het aantal investeringen per budget en het totale bedrag wat per budget wordt uitgezet. Deze doelen zijn opgenomen in het FOM jaarplan  2023. In onderstaande tabel is zichtbaar gemaakt wat de doelen (norm) zijn voor 2023 en het resultaat wat in eerste kwartaal 2023 is behaald:

	Innovatie		Export		Groei		Starters
Kernprestatie-indicator (KPI)	Norm	Resultaat	Norm	Resultaat	Norm	Resultaat	Norm	Resultaat
Aantal investeringen per jaar	6	1	4	0	5	3	5	0
Uitzettingen per jaar (in € mln.)	1,2	0,1	0,7	0	1,25	0,615	0,375	0

In 2023 worden de voorbereiding getroffen voor het nieuwe Meerjarenplan dat eind 2023 zal worden vastgesteld. 

Dit onderdeel is bedoeld om inzicht te geven in rentelasten die direct verband houden met een beleidsveld of opdracht. Bij provincie Fryslân worden geen leningen afgesloten voor de financiering van een beleidsveld of opdracht.

Het renteresultaat bestaat zowel uit de rentebaten op overtollige Treasury middelen als de overige rentebaten van leningen aan Alliander, Breedband, Windpark Fryslân, etc. 

In deze paragraaf worden de belangrijkste risico’s voor Treasury management van de provincie Fryslân beschreven.

Renterisico
Vanuit de Wet Fido worden richtlijnen gegeven voor het renterisico op korte en lange financiering. Zo wordt het risico op kortlopende financieringen beperkt met een zogenoemde kasgeldlimiet (7% van de begrotingsomvang) en geldt voor de langlopende financieringen een renterisiconorm. 

In verband met de verkoop van de aandelen Nuon en de hiermee samenhangende toestroom van geldmiddelen, verwachten we de komende jaren geen lang- of kortlopende geldleningen aan te hoeven trekken. Daarom zijn zowel de kasgeldlimiet als de renterisiconorm van de Wet Fido voor de provincie Fryslân de komende jaren niet relevant.

In de begroting wordt rekening gehouden met rentebaten uit het belegde vermogen. Fluctuaties van de rente op de kapitaalmarkt kunnen van invloed zijn op het verwachte rendement voor nieuwe beleggingen en bestaande beleggingen in geval van renteherziening. Bij de huidige beleggingen vindt geen tussentijdse renteherziening plaats en daarnaast worden er vooralsnog geen nieuwe langlopende beleggingen gedaan. Daardoor is het renterisico voor de provincie nihil.

Koersrisicobeheer
De provincie belegt haar overtollige middelen alleen in vastrentende waarden zoals daggeld, obligaties en deposito’s. Het beleggen in aandelen, uitsluitend voor het behalen van een rendement, is niet toegestaan. Tevens wordt er uitsluitend belegd in financiële waarden in euro’s. Hierdoor is het valutakoersrisico minimaal.

Kredietrisicobeheer
Sinds 15 december 2013 is het verplichte schatkistbankieren van kracht en dienen alle middelen te worden ondergebracht / belegd bij het agentschap van het ministerie van Financiën, uitgezonderd het verstrekken van leningen aan decentrale overheden en uitzettingen uit hoofde van de publieke taak. Een groot deel van het vermogen van de provincie wordt aangehouden bij de schatkist, waardoor het kredietrisico voor de provincie zeer laag is. Het kredietrisico over de leningen verstrekt aan decentrale overheden en de hybride kapitaal verstrekkingen aan de sectorbanken (met AAA-rating) zijn ook zeer laag.

Debiteurenbeheer
Voor het debiteurenbeheer betreffende de levering van goederen en/of diensten hanteert de provincie een strikt beleid van herinnering en aanmaning. Indien de debiteur nalatig blijft, wordt de vordering overgedragen aan een incassobureau.

De afgelopen crisisjaren, matige economische groei in Europa en de Corona pandemie hebben grote impact op de geld- en kapitaalmarktrente.  Door de aantrekkende economie, oplopende inflatie  en de renteverhogingen van de ECB is de rente aan een opmars bezig.

Geldmarktrente
De geldmarktrente is de afgelopen periode sterk gestegen door een reeks van renteverhoging van de ECB. Hierdoor is de korte rente sterk opgelopen. De tarieven voor het aanhouden van tegoeden in rekening courant bij de schatkist en kortlopende deposito's zijn sterker gestegen dan de langlopende rente. Er is sprake van een inverse rentecurve. De gelden van de provincie worden momenteel alleen kortlopend belegd of in rekening courant aangehouden.

De rentevergoeding voor het aanhouden van overtollige liquiditeiten binnen de schatkist is medio 2023: 3,4%. 

Kapitaalmarktrente
Ook de kapitaalmarktrentes zijn dit jaar sterk gestegen, maar de rentetarieven voor deposito's van 1 jaar of langer zijn lager dan de tarieven voor kortlopende deposito's.  De verwachting is dat dit op termijn zal normaliseren en dat dan de langlopende rente weer hoger zal zijn dan de kortlopende rente. Dan is het ook weer interessant om gelden voor een langere periode te beleggen.

De Nederlandse kapitaalmarktrente voor de periode van 10 jaar bedraagt medio 2023: 2,79%.