Paragraaf 6. Grondbeleid

Grondbezit is geen provinciaal doel op zichzelf. Het aan- en verkopen van grond wordt ingezet om transities ten bate van onze opgaven te faciliteren. Binnen onze opgaven Natuurontwikkeling, Veenweide, Natuer mei de Mienskip, Bossenstrategie, de Waddenkustversterking en de gebiedsontwikkeling Dongeradielen, ligt in dat kader reeds een aanzienlijke opgave rondom grondverwerving en grondruil. Veel van deze opgaven worden naar verwachting samengevat in de Friese versie van het Nationaal Programma Landelijk gebied (FPLG), dat volop in voorbereiding is en waaraan vanuit het Rijk aanzienlijke middelen zijn gekoppeld. 

De gecombineerde opgaven vragen, wanneer het FPLG in haar huidige vorm (juni 2023) wordt vastgesteld, een grote inspanning op het gebied van grondverwerving, bedrijfsverplaatsingen, grondfinanciering en een actiever grondbeleid, omdat deze nieuwe opgaven een aanzienlijke plus zullen vormen op onze huidige verwervingsopgave. Daarbij voorzien we dat de huidige grondinstrumenten onvoldoende aansluiten bij de complexiteit van onze opgaven in het landelijk gebied. De transitie naar natuur-inclusieve landbouw vraagt meer ruil- en compensatiegronden en onder andere nieuwe financieringsmogelijkheden. Wij werken per project altijd vanuit een aankoopstrategieplan waarin het mandaat voor de te verwerven gronden en opstallen door Gedeputeerde Staten is vastgesteld. Onder het FPLG wordt een meer actief grondbeleid voorgesteld.

Daar waar we grond aankopen proberen we die grond ook weer op de markt te brengen. Openbare verkoop is het leidende principe mits wij een duidelijke relatie met onze provinciale doelen kunnen leggen. Wij zullen alle voorgenomen verkopen transparant publiceren zodat iedereen hier tijdig kennis van kan nemen. 

De Fryske Grûntafel 
De Fryske Grûntafel (FGT), eerder ook wel aangehaald als Fryske Grûnbank, is een samenwerking met de deelnemers uit de Landbouw, Fries particulier grondeigendom, Natuur, Natuurbeheer en overheden. De FGT draagt bij aan het in beeld brengen van kansen en mogelijkheden, biedt en ontwikkelt kennis en kunde op het gebied van vastgoed en de inzet daarvan, en draagt bij aan realisatie van draagvlak voor vastgoed gerelateerde vraagstukken door inzet van haar leden uit een brede maatschappelijk middenveld. De FGT bevat geen geld- en eigen grondvoorraad, maar levert de provincie gevraagd en ongevraagd advies op inzet van beschikbare middelen. Zo heeft de FGT onlangs een advies uitgebracht, als reactie op de eerste conceptversie van het FPLG, waarin de FGT een actief aanbod inzake haar mogelijke rol binnen het Fries Programma Landelijk gebied, doet. De Fryske Grûntafel is in 2021 ontstaan echter haar financiering loopt tot 2024 .

De Provinciale grondbank
In de provinciale grondbank zijn alle gronden opgenomen die bij de provincie in bezit zijn. Dit zijn gronden voor onze (vaar) wegen, gronden voor de aanleg van natuur, veenweide en infrastructuur, ruil- en restgronden.  De provincie heeft ruim 15.000 ha grond, waarvan ruim 12.000 ha structureel bezit (wegen, meren, vaarwegen, etc.). De resterende gronden zijn gronden die in tijdelijk bezit zijn ten bate van de provinciale opgaven.
Naast infrastructurele werken hebben wij grote opgaven ten aanzien van de landbouw, natuur, veenweide en stikstof. Voor deze opgaves maken we gebiedsgerichte plannen die al uitgewerkt of nog in voorbereiding zijn. Bij deze vraagstukken is de inzet van grond vaak één van de bepalende factoren. Bij de vaststelling van plannen wordt daarin ook het mandaat tot aankoop van gronden voor Gedeputeerde Staten opgenomen. Indien een plan nog in voorbereiding is dan is dit mandaat er nog niet, terwijl het wel wenselijk kan zijn om een strategische aankoop te doen. Er doen zich soms kansen voor die een bijdrage kunnen leveren aan bestaande of in voorbereiding zijnde plannen. Provinciale Staten heeft hiervoor een investeringskrediet van € 23,5 mln. beschikbaar gesteld, De Strategische Grondvoorraad (SGV) om snel op deze kansen te kunnen inspringen. Deze kansen hebben zich sinds het beschikbaar stellen van het krediet zeker voorgedaan. Er is op dit ogenblik voor € 2,565 (juni 2023) aan strategische voorraad aangekocht. De aankopen zijn gedaan met een beheersbaar risicoprofiel omdat alleen courante gronden worden aangekocht. De risicoreserve van € 1,5 mln. is dan ook nog niet aangesproken. Daarnaast is er een aantal potentiële aankopen aangewezen waarover momenteel marktconsultatie plaatsvindt.

Rijksbeleid en recente ontwikkelingen op het gebied van natuur en stikstof ontwikkeling leiden tot de groeiende omvang van provinciale opgaven. Tegelijkertijd doen zich als gevolg van ontwikkelingen op de markt met enige regelmaat kansen voor die mogelijk passend zijn bij deze opgaven waarvoor de provincie komt te staan. De kans is reëel dat hiermee het budget dat beschikbaar is voor strategische grondaankopen, op enig moment ondanks het revolverende karakter uitgeput zal raken.

Totale grondopgave per programma

 

Te verwerven gronden
ha te verwerven	totaal te verwerven	verworven per 01-06-2023	nog te verwerven
programma 2 Infra	4.112	4.037	75
programma 3 Natuur en Landbouw	4.457	2.499	1.958
programma 4 veenweide progr	473	219	254
programma 5 Terpenproject	23	6	17
totaal	9.065	6.761	2.304
x € 1.000.000	totaal te verwerven	verworven per 01-06-2023	nog te verwerven
programma 2 Infra	138	137	1
programma 3 Natuur en Landbouw	173	101	72
programma 4 veenweide progr	35	17	18
programma 5 Terpenproject	1	0	1
totaal	347	255	92
Te verkopen gronden
ha te verkopen	totaal te verkopen	verkocht per 01-06-2023	nog te verkopen
programma 2 Infra	1.632	1.396	236
programma 3 Natuur en Landbouw	4.097	459	3.638
programma 4 veenweide progr	302	0	302
programma 5 Terpenproject	0	0	0
Totaal	6.031	1.855	4.176
x € 1.000.000	totaal te verkopen	verkocht per 01-06-2023	nog te verkopen
programma 2 Infra	50	46	4
programma 3 Natuur en Landbouw	78	33	45
programma 4 veenweide progr	15	0	15
programma 5 Terpenproject	0	0	0
Totaal	143	78	65
* toelichting over de programma's is in de paragraaf 6.2 opgenomen

Programma 2 Infrastructuur
De Haak, De Centrale As, N381, N395 3 tunnels Wommels-Bolsward zijn gerealiseerd en de auto’s rijden over de weg echter nog niet alle werkzaamheden zijn afgerond. Zeker voor De Centrale As ligt er nog een grote opgave om de veelheid van percelen bij de juiste eigenaren te krijgen (o.a. bij de andere overheden) en om de laatste afspraken met diverse grondeigenaren af te ronden. Voor de N381 en De Haak om Leeuwarden is de afronding bijna gereed. Tevens ligt er nog een verkoopopgave vanuit deze projecten. Hierbij wordt wel een relatie gelegd met onze nieuwe opgaven waarin juist weer een behoefte naar (ruil)gronden is. 

De projecten N358 De Skieding en N358 Uterwei komen in de volgende fase. De grondverwerving voor deze projecten is afgerond. Er loopt nog een onteigeningsprocedure. 

Programma 3 – Natuur en landbouw

Natuur
Voor de natuurontwikkeling worden via diverse lopende gebiedsprocessen diverse (grond)verwervingen en bedrijfsverplaatsingen uitgevoerd. De belangrijkste opgave voor de natuur is de realisatie van het Natuur Netwerk Nederland (NNN). 

Door het besluit van provinciale staten op 22 november 2022 kunnen de beschikbare middelen binnen het natuurpact nu ook voor alle prioriteiten worden ingezet. Wij gaan een maximale inspanning leveren om de doelen binnen NNN tijdig te realiseren, samen met Natuer mei de Mienskip (NmdM).  Voor de natuurontwikkeling werken wij via vrijwillige verwerving in de gebieden De Mieden, Beekdal-Line, Alde Feanen en Koningsdiep. Hierin wordt nauw samengewerkt met de gebiedscommissies. In de overige gebieden wordt samen met NmdM de natuurontwikkeling opgepakt. Burgumermar-De Leijen is een gebiedsplan van NmdM in voorbereiding en een voorloper voor de overige gebieden. De verkenningen in de deelgebieden zijn in 2023 uitgevoerd en leiden tot uitvoering in 2024-2027. 

De aangekochte percelen buiten het NNN, de ruilgronden, die niet voor voor uitruil met NNN gronden worden ingezet, worden verkocht of ingezet voor andere doelen. De doelstelling is om NNN gronden die zijn ingericht via een openbare procedure te verkopen aan een eindbeheerder. 

Uitgaande van inzet op de verwerving/realisatie van de NNN gronden met prioriteit 1, 2, het plan “Mieden op zijn mooist” en de kansen binnen prioriteit 3 en 4 wordt de realisatie van ca. 200 hectare begroot met behulp van de subsidie Kwaliteitsimpuls Natuur en en Landschap, het afspreken van kwalitatieve verplichtingen en grondverwerving. De verkoop van ingerichte natuurgronden wordt begroot op ca. 100 hectare per jaar, waarvan de verkoop van ingerichte natuur binnen Oude Willem, Twijzelermieden en Hemrikkerscharren wordt voorbereid. 

Stikstof
De stikstofopgave in Fryslân is groot maar heeft zich vooralsnog alleen vertaald in een 1e opkoopregeling (MGA-1). Deze regeling is gefinancierd met middelen van het Rijk. Een  2e tranche van deze regeling wordt in 2024 verwacht. In samenwerking met andere provincies wordt een aankoopregeling gewerkt welke bij de Europese Commissie kan worden voorgelegd zodat meer strategische gronden en vastgoed kunnen worden aangekocht. 
Het Rijk heeft in juli 2023 een tweetal vrijwillige beëindigingsregelingen voor veehouderijbedrijven opengesteld. Het Rijk is verantwoordelijk voor de uitvoering van de regelingen. De provincie zal hierin participeren via de gebiedsprocessen. 
De uitwerking van het Nationaal Programma Landelijk gebied /FPLG zal leiden tot de opkoop, verplaatsing van bedrijven of in compensatie van grond, waardoor o.a. natuurinclusieve landbouw verder gestimuleerd kan worden. 

Programma 4 Ruimte en Klimaat:  Veenweide
Een grote opgave in programma 4 is Veenweide. Binnen de aangewezen gebieden Hegewarren en Aldeboarn De Deelen vinden een diverse aankopen plaats. Tevens vinden er verkenningen plaats voor het gebied Idzegea. Doelstelling voor Hegewarren is dat alle eigenaren worden opgekocht of verplaatst zodat zij ergens anders hun toekomst kunnen voortzetten. Wij werken binnen de kaders van het door Gedeputeerde Staten vastgestelde aankoopstrategieplan. Vooruitlopend op het gebiedsplan Aldeboarn De Deelen wordt door de ingestelde gebieds- en grondtafel reeds aankopen gedaan ten behoeve van een grondvoorraad die later in het gebiedsproces kan worden ingezet. 

Programma 5 Economie en Mienskip: Terpenproject
Het terpenproject is een doorlopend project en een samenwerking tussen provincie en rijk. In totaal willen wij graag 23 hectare terpengrond verwerven. Zes terpen zijn reeds in ons bezit en vanuit de wettelijke ruilverkaveling Franekeradeel-Harlingen wordt er nog 1 terp aan toegevoegd. Er wordt nu onderzocht wat met flankerend beleid (kwalitatieve verplichting of verpachting onder beperkingen) nog aanvullend kan worden bereikt om de archeologische waarden van de terppercelen voor de toekomst beter te beschermen.

Overig vastgoedbezit
De provincie  heeft ca. 12.000 ha structureel bezit, waarvan het grootste deel bestemd is voor (vaar)wegen en de Friese meren. Daarnaast hebben wij diverse eigendommen die wij zelf gebruiken of verhuren. Het gaat bijvoorbeeld om:
•    Brug- en sluiswachterswoningen
•    Huisvesting (steunpunten) voor weg- en waterbeheer door de hele provincie
•    Verhuur van oeverstroken, ligplaatsen voor recreatie arken/boten en steigers
•    Tijdelijk verworven gronden die wij verpachten
•    Een aantal busstations
•    Het Afsluitdijk Waddencenter 
•    Diverse gronddepots

Daarnaast zijn wij actief met de verkoop van restpercelen die onder het overige vastgoedbezit vallen. Deze worden eerst aan andere overheden aangeboden, voordat zij in de openbare verkoop gaan.

Het project oneigenlijk gebruik provinciale eigendommen heeft een looptijd tot en met 2024. Diverse particulieren en bedrijven gebruiken stukjes van ons water en grond zonder dat hiervoor een passende vergoeding wordt betaald. Wij benaderen deze gebruikers zodat ze deze gronden kunnen huren, kopen of ontruimen. 

 

De agrarische grondprijs in onze provincie stijgt nog steeds. Dit betekent dat de verwerving van benodigde gronden duurder wordt, maar dat ons huidig grondbezit over het algemeen meer waard is geworden. Wij achten de risico’s op basis van deze ontwikkelingen beperkt. 

Eventuele afwaarderingen voor natuur, stikstof of veenweide opgaven worden vanuit deze opgaven bekostigd. Deze afwaarderingen of het leggen van kwalitatieve verplichten zijn alleen mogelijk indien er ook daadwerkelijk budgetten voor gereserveerd zijn.