In deze jaarstukken kijken we terug op 2022, het laatste jaar van het bestuursakkoord.
Onderstaand stellen we diverse onderwerpen en projecten aan de orde waar we in 2022 met succes aan gewerkt hebben, maar ook een aantal onderwerpen die vertraging hebben opgelopen of om een andere reden in het oog springen. We behandelen deze thema's via de ambities uit het akkoord. We sluiten af met een financiële blik op 2022.
De energiecrisis die als gevolg van de oorlog in Oekraïne ontstond, heeft in 2022 de focus op energiebesparing vergroot. Dreigende tekorten aan gas en hoge energieprijzen vergrootten de urgentie om maatregelen te nemen die het energieverbruik verlagen. Dat hebben we gefaciliteerd met onder andere de Friese Energiebank en Friese Energiepremie. Tegelijk zetten we in op duurzame energie zoals groen gas, maar hebben we ook stappen gezet op het gebied van aquathermie. De duurzame energieproductie in Fryslân staat nu op 20%, een groei van 7% ten opzichte van 2021 en een flinke stap in de richting van de geambieerde 33% in 2030.
Water en klimaatadaptatie
Als uitwerking van de Omgevingsvisie is in 2022 het Regionaal Waterprogramma vastgesteld. De uitvoeringsperiode van dit waterprogramma loopt tot uiterlijk 2027. Onder andere klimaatadaptatie is een belangrijk onderwerp in het Regionaal Waterprogramma. Dit heeft betrekking op thema’s zoals verzilting en verdroging.
Natuurnetwerk Nederland
Voor het Natuurnetwerk Nederland (NNN) is in 2022 414 hectare ingericht. Er is in 2022 53 hectare binnen het NNN verkocht en 195 hectare aangekocht. Dit betreft 180 hectare via de subsidieopenstellingen voor particulier natuurbeheer en 15 hectare reguliere aankoop.
Frysk Programma Landelijk Gebied
Binnen het Frysk Programma Landelijk Gebied (FPLG) zijn er condities geschetst om tot een goed gebiedsprogramma te komen. Belangrijk daarbij is dat het geld uit het landelijke transitiefonds (ruim € 24 miljard) beschikbaar wordt gesteld. De eerdere voorverkenning was voornamelijk op de stikstofopgave gebaseerd. Vanuit het coalitieakkoord van het kabinet is de opdracht verbreed naar het NPLG, met nieuwe opgaven die leidden tot een nieuwe planning.
Veenweide
Vanwege de ontwikkelingen rondom het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) is de herijking van de CO2-reductiedoelstelling voor het veenweidegebied, in overleg met het Bestjoerlik Oerlis Feangreide (BOF), uitgesteld tot medio 2023. De besluitvorming wordt nu onderdeel van de besluitvorming over het gebiedsplan dat de provincie momenteel ontwikkelt in het kader van het NPLG.
In 2022 hebben we verder uitvoering gegeven aan de in september 2021 vastgestelde provinciale Landbouwagenda om de overstap naar natuurinclusieve kringlooplandbouw te stimuleren en faciliteren. Eén van de zaken die we hebben uitgevoerd is het Transitiefonds (actiepunt 9 van de Landbouwagenda), waar in totaal 3,6 miljoen euro beschikbaar was voor het de transitie van de landbouw. In totaal zijn er voor dit transitiefonds 161 aanvragen ingediend.
Daarnaast werken we verder aan de transitie naar een natuurinclusieve kringlooplandbouw. In de Landbouwagenda hebben we hier onder andere voor aangegeven een Friese Kringloopcoöperatie te initiëren. Deze is in 2022 gestart in de gemeente Súdwest-Fryslân met acht landbouwers.
Om de economische kansen in Fryslân te creëren die passen bij onze visie en bijdragen aan de opgaven waar we voor staan, werken we conform de Beleidsnota Economie (2021) in vijf lijnen. Langs deze lijnen investeren we in talent, vestigingsklimaat, samenwerking. We doen dit met onze partners uit bedrijfsleven, onderwijs, andere overheden en onderzoeksinstellingen. In 2022 zijn verschillende subsidieregelingen opengesteld, waaronder de MKB-voucherregeling en de exportregeling. De NOM is in het najaar gestart met TopDutch 2.0.
Als provinciale organisatie willen we zelf ook circulair inkopen en weten hoe ver we daarmee zijn. In 2022 hebben we een circulair monitoringssysteem ontwikkeld. Met deze monitoring kunnen we jaarlijks inzicht verkrijgen in de circulaire inkopen binnen de provincie. 2022 telt daarbij als startjaar.
Ook op Europees niveau hebben we in 2022 het nodige kunnen doen. Het Europapact Fryslan (voorheen Friese Projectenmachine) is gestart en de eerste regelingen onder het EFRO-programma zijn geopend. Als reactie op Covid-19 heeft de EU het fonds REACT-EU opgericht waarin voor Noord Nederland € 45 miljoen beschikbaar is.
De resultaten voor wat betreft Leefbaarheid liggen op koers. In 2022 zijn we doorgegaan met het subsidiëren van verschillende lokale mienskipsinitiatieven via het Iepen Mienskipsfûns (IMF). In totaal zijn er deze bestuursperiode, tot en met 2022, 770 initiatieven gehonoreerd.
Wonen
Op het gebied van Wonen hebben we in 2022, samen met het Rijk, onze handtekening gezet onder de komst van 17.500 nieuwe woningen in Fryslân tot en met 2030. Daarnaast hebben we in 2022 geld beschikbaar gesteld voor het bouwen van zelfstandige woningen in bestaande vrijkomende gebouwen (herbestemming). Door op deze manier bestaande gebouwen snel en op duurzame wijze te transformeren, kan snel nieuwe woonruimte worden gerealiseerd. Bijkomend voordeel is dat door leegstaande gebouwen een nieuwe bestemming te geven ook verpaupering binnen dorpen en wijken kan worden voorkomen. Dit komt de leefbaarheid ten goede. In 2022 zijn in het kader van deze regeling 24 projecten (in totaal 118 woningen) beschikt.
Sociale leefbaarheid
In totaal zijn er binnen het bloeizoneproject 21 bloeizone-initiatieven tot bloei gekomen. De doelstelling van het project (het bevorderen van 15 bloeizone-initiatieven) is dus ruimschoots behaald. De 21 initiatieven zijn verdeeld over 12 gemeenten.
Sportbeleid
Het Innovatiefonds is dit jaar vormgegeven via het project 'Fryslân yn Beweging'. Met dit project worden vraag en aanbod van breedtesport in Fryslân door middel van een digitale omgeving bij elkaar gebracht. Het betreft een vernieuwende en innoverende app waarbij het sportaanbod voor de inwoners in Fryslân inzichtelijk wordt gemaakt en de stap om te gaan sporten wordt verkleind. Het opgerichte Inclusiviteitsfonds is positief ontvangen en inmiddels zijn de eerste aanvragen ingediend. Ook is in 2022 de uitvoering gestart van motie Schoolschaatsen: 8.750 leerlingen van 177 scholen hebben deelgenomen.
Verkeersveiligheid
Het aantal verkeersdoden en -gewonden is gestegen ten opzichte van voorgaande jaren. Het Regionaal Mobiliteitsprogramma is vastgesteld. De uitvoering begint in 2023.
Infrastructuur
Meerdere infrastructurele projecten hebben vertraging opgelopen. Een belangrijke oorzaak vormt de langere levertijd van onderdelen. Ook de aansluiting van bruggen op de bediencentrale It Swettehûs loopt door leveringsproblemen achter op de planning.
Openbaar vervoer
Door de coronapandemie en personeelstekorten heeft de regionale vervoerder in 2022 niet de volledige dienstregeling gereden. De tweejarige overbruggingsconcessie voor het busvervoer is verleend en ingegaan. Het proces om te komen tot een nieuwe tienjarige aanbesteding is gestart. Provinciale Staten hebben ingestemd met de kaders en financiële middelen voor de nieuwe tienjarige busconcessie.
Het MIRT-onderzoek voor de realisatie van de Lelylijn is gestart. De provincie en het rijk hebben afgesproken dat de decentralisaties van zowel de Waddenveren als de stoptrein Leeuwarden-Zwolle niet doorgaan.
De lobby voor de realisatie van een spooraquaduct in Leeuwarden heeft ertoe geleid dat het rijk hiervoor 75 miljoen euro heeft gereserveerd. Ook is de ombouw van het spooremplacement in Leeuwarden financieel rond. De werkzaamheden hiervoor vinden plaats in 2023 en 2024.
Afsluitdijk
De vertraging bij het rijksproject Afsluitdijk heeft ook gevolgen voor provinciale projecten. Zo vertraagt dit de realisatie van de Vismigratierivier en komt daarmee ook financiële druk op dit project te staan.
De vervanging van de bruggen bij het sluizencomplex bij Kornwerderzand is door een veranderde inkoopstrategie vertraagd. De eindmijlpaal van 2028 is nog steeds haalbaar.
Gastvrijheidseconomie
Er hebben meer zakelijke congressen in Fryslân plaatsgevonden dan verwacht. Er zijn vier basismonitoren gepubliceerd, waaronder die voor bezoekers, bedrijven en bewoners. De oplevering van de Gebruiksvisie Waterrecreatie is vertraagd tot begin 2023.
Cultuur
Na het Culturele Hoofdstadjaar 2018 beleefde Fryslân in 2022 de eerste editie van Arcadia, de follow-up van Culturele Hoofdstad. Het zette de provincie met tal van grote en kleine producties weer even op de culturele kaart met maar liefst 800.000 bezoeken. Daarnaast zagen 19 producties en projecten het levenslicht door een subsidie voor innovatie en experiment, één van de pijlers uit Nij Poadium, het provinciale cultuurbeleid.
Fries
Het Fries kreeg in 2022 een mooie stimulans. De regeling Frysk foar no en letter zorgde ervoor dat scholen de kwaliteit van hun Fries onderwijs konden verbeteren. Het sichtberensakkoart met het Rijk maakte dat er meer aandacht is voor de zichtbaarheid van het Fries in de openbare ruimte. Met de Rijksuniversiteit Groningen zijn goede afspraken gemaakt over de leerstoel Frysk.
Erfgoed
Wij zetten ons in voor behoud van cultuurhistorie bijvoorbeeld bij het project Waddenkust K(l)eigoed vanuit de Erfgoeddeal, met als doel om in leegstaande of verwaarloosde karakteristieke panden, kwalitatief hoogwaardige verblijfsrecreatie te realiseren. In 2022 is de uitvoering van twee van de vier de projecten in deze Erfgoeddeal gestart.
Ten aanzien van de interbestuurlijke samenwerking in brede zin is er gekozen om prioritering aan te brengen in de processen voor (verdere) samenwerking met andere Friese overheden op basis van draagvlak en timing. Dit betekent concreet dat het zwaartepunt de afgelopen periode heeft gelegen op het oppakken en verder brengen van de aanbevelingen in het rapport ‘Bestuurlijk Regionaal Ecosysteem van Fryslân’ van de Rijksuniversiteit Groningen. Hiervoor is onder andere een gespreksronde geweest met alle burgemeesters, gemeentesecretarissen en wethouders financiën, wat heeft geresulteerd in het conceptrapport ‘interbestuurlijke samenwerkingskansen’. Daaropvolgend is ook een werksessie georganiseerd waarin op basis van de eerste resultaten concrete vervolgstappen zijn afgesproken. Ook is gepoogd synergie te zoeken tussen gemeentelijke beleidsprioriteiten op basis van de samengestelde coalitieakkoorden, en aankomende beleidsprioriteiten bij zowel het Wetterskip Fryslân als de Provincie Fryslân. Hieraan wordt in 2023 verder invulling gegeven, met het oog op de aanstaande Staten- en Waterschapsverkiezingen.
Financiën
Na mutaties reserves bedragen de totale baten over 2022 € 668 mln. en de totale lasten € 652,8 mln.. In de onderstaande tabellen staat hoe de baten en lasten zijn opgebouwd.
Baten
| Inkomsten | Bedragen x € 1.000 |
| Provinciale heffingen | 72.777 |
| Uitkering provinciefonds | 227.523 |
| Dividenden | 26.499 |
| Ontvangen rente | 9.773 |
| Overige algemene dekkingsmiddelen | 4.334 |
| Overige baten | 68.127 |
| Onttrekking reserves | 258.973 |
| Totaal | 668.006 |
Lasten
Als provincie geven wij middelen uit voor de uitvoering van verschillende taken en activiteiten. Voor een deel zijn dat wettelijke taken, zoals op het gebied van Verkeer en Vervoer, Milieu, Natuur en Friese taal. Wij investeren daarnaast ook in ‘autonome taken’ zoals bijvoorbeeld Economie, Onderwijs en Sport. Wij hebben dit in de provinciale begroting verdeeld in onderstaande programma’s. In 2022 heeft de uitvoering van ons beleid geleid tot de onderstaande lasten:
| Lasten | Bedragen x € 1.000 |
| Bestuur | 19.321 |
| Infrastructuur | 235.880 |
| Omgeving | 155.687 |
| Economie | 34.232 |
| Mienskip | 72.383 |
| Bedrijfsvoering | 89.020 |
| Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien | 46.305 |
| Totaal | 652.827* |
* Dit bedrag is inclusief € 125 mln. vorming van reserves
Jaarrekeningresultaat
Uit de bovenstaande tabellen blijkt dat de baten hoger zijn dan de lasten. Na mutaties reserves bedragen de totale lasten over 2022 € 652,8 mln. en de totale baten € 668 mln.. Hiermee sluit de jaarrekening met een positief resultaat van € 15,2 mln.. Ongeveer de helft van dit resultaat is ontstaan vanuit vrijval op tijdelijke budgetten.
Wij stellen voor om in totaal € 5, 8 mln. via resultaatbestemming door te schuiven naar 2023 en latere jaren. Eén van deze voorstellen is het doorschuiven van de middelen voor de WTC gebiedsontwikkeling ad € 4,9 mln.. Als de voorgestelde € 5,8 mln. wordt ingezet, dan bedraagt de stand van de VAR aan het einde van de begrotingsperiode (2026) € 161,6 mln..
Bedrijfsvoering
Diverse onderzoeken lieten zien dat het noodzakelijk is om de provinciale organisatie verder te ontwikkelen. Daarop is een programma organisatieontwikkeling gestart.
Het ziekteverzuim is opgelopen, in overeenstemming met het landelijke beeld. Belangrijke oorzaken zijn corona en griep.