Paragraaf 9 Grote projecten

In deze paragraaf staan alle grote projecten in de provincie Fryslân. Provinciale Staten hebben bepaald welke projecten zijn opgenomen. De verantwoording gebeurt aan de hand van de volgende vragen:
•    Welke besluiten hebben Provinciale Staten in 2022 genomen?
•    Wat heeft het gekost?
•    Hebben wij bereikt wat wij wilden bereiken?
•    Hoe hebben de risico’s zich ontwikkeld?

Ten opzichte van de begroting 2022 is bij de 2e berap de lijst met grote projecten aangepast. Op verzoek van de auditcommissie zijn bij de 2e  bestuursrapportage 2022 de volgende projecten afgevoerd:

1.b Spoorproject Leeuwarden Groningen 
1.c Spoorproject Werpsterhoeke
3     Europese Watertechnologiehub
5     Innovatiecluster Drachten
6     Gebiedsontwikkeling Franekeradeel-Harlingen
8     Breed Cofinancieringsbudget
9     Corona Maatregelen 

Bij de jaarstukken wordt over de onderstaande projecten gerapporteerd, waarbij de nummering correspondeert met de nummering in de begroting 2022.

Infrastructurele projecten
1    Spoorprojecten
a.    Capaciteitsvergroting Leeuwarden-Zwolle
d.    Capaciteitsvergroting Leeuwarden-Sneek 

Overige projecten
2    Thialf        
4    De Nieuwe Afsluitdijk
a.   programma De Nieuwe Afsluitdijk
b.   Vismigratierivier
c.   De bruggen en de sluis Kornwerderzand                        
7    Uitvoering natuuropgave

 

Algemeen
De spoorprojecten zijn onder te verdelen in vier hoofdprojecten:

a.    Capaciteitsvergroting van de spoorverbinding Leeuwarden-Zwolle voor de uitbreiding van twee naar vier treinen per uur in beide richtingen.
b.    Capaciteitsvergroting spoorverbinding Leeuwarden - Groningen: afgevoerd bij de 2e berap 2022.
c.    Station Leeuwarden Werpsterhoeke: afgevoerd bij de 2e berap 2022.
d.    Capaciteitsvergroting van de spoorverbinding Leeuwarden-Sneek voor de uitbreiding van drie naar vier treinen per uur in de spitsrichting.

1a.     Capaciteitsvergroting spoorverbinding Leeuwarden-Zwolle 

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2022 door Provinciale Staten?
Geen.

Wat heeft het gekost?
Spooruitbreiding Zwolle-Herfte: dit project heeft € 266 miljoen gekost en is inmiddels afgerond.

HRMK-spoorbrug te Leeuwarden: de kosten voor de vervanging van de HRMK-spoorbrug  door een spooraquaduct worden geschat op  circa € 100 miljoen. De provincie heeft voor de vervanging van de HRMK- en HRM-spoorbrug in totaal € 20,5 miljoen gereserveerd.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd? 
Spooruitbreiding Zwolle-Herfte: dit project is inmiddels gerealiseerd.

HRMK-spoorbrug te Leeuwarden: vanuit zowel de scheepvaart als het treinverkeer is er een capaciteitsprobleem bij de spoorbrug over het Van Harinxmakanaal (HRMK). Provinciale Staten hebben in juni 2018 de ambitie uitgesproken om de huidige HRMK-spoorbrug te vervangen door een spooraquaduct. De provincie heeft vervolgens het belang van vervanging van de spoorbrug continu geagendeerd bij het Rijk. Dit heeft erin geresulteerd dat de Tweede Kamer in december 2022 een amendement heeft aangenomen om € 75 miljoen Rijksfinanciering vrij te maken om de HRMK-spoorbrug te vervangen door een spooraquaduct. 

Hoe hebben de genoemde risico’s zicht ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen?
De capaciteitsvergroting is inmiddels gerealiseerd: er rijden vanaf september 2021 op het traject Leeuwarden-Zwolle 4 treinen per uur: 2 intercity's en 2 sprinters. De provincie draagt voor het rijden van de derde en vierde trein circa € 2,9 miljoen per jaar bij. Deze bijdrage loopt per 2025 af. In november 2022 hebben Rijk en provincie de afspraak gemaakt om de concessieverlening voor de sprinterdienst Leeuwarden-Zwolle nog niet per 2025 te decentraliseren. Het is nog niet zeker of het Rijk de 4 treinen per uur vanaf 2025 opneemt in de nieuwe hoofdrailnetconcessie. De inzet van de provincie in de gesprekken met het Rijk is dat de 4 treinen per uur vanaf 2025 worden opgenomen in de nieuwe hoofdrailnetconcessie van het Rijk, inclusief bediening en exploitatie van het nieuwe station Leeuwarden Werpsterhoeke in 2027-2030.

1b.    Capaciteitsvergroting spoorverbinding Leeuwarden - Groningen
Afgevoerd bij de 2e berap 2022.

1c.    Station Leeuwarden Werpsterhoeke
Afgevoerd bij de 2e berap 2022.

1d.    Capaciteitsvergroting spoorverbinding Leeuwarden - Sneek 

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2022 door Provinciale Staten?
Geen.

Wat heeft het gekost?
De aanpassingen van de treinbeveiliging bij station Mantgum hebben circa € 1,3 miljoen gekost.

De kosten voor de ombouw van spooremplacement Leeuwarden voor de provincie Fryslân zijn door ProRail in juni 2020 geraamd op circa € 15 miljoen. Dit betreft een snelheidsverhoging op het emplacement voor de capaciteitsuitbreiding op Leeuwarden - Sneek en verlenging van de bovenleiding naar Harlingen en Sneek. Hierbij is een financieel tekort door de provincie vastgesteld op € 2,5 miljoen. Dit komt grotendeels door vertraging van de planuitwerking door ProRail en de huidige marktontwikkelingen.  De Tweede Kamer heeft in december 2022 een amendement aangenomen om € 2,5 miljoen vrij te maken om dit tekort te dekken.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd?
De aanpassingen van de treinbeveiliging bij station Mantgum zijn eind 2020 gerealiseerd om vier treinen in de spitsrichting en twee treinen in de tegenspitsrichting te laten rijden tussen Leeuwarden en Sneek. Dit is als tussenoplossing gerealiseerd, omdat de beoogde snelheidsverhoging om een volwaardige kwartierdienst te rijden vooralsnog geen doorgang kon vinden vanwege de onstabiele ondergrond en daarmee gepaard gaande hoge investeringskosten om de ondergrond te verstevigen.

ProRail heeft in 2018 besloten om de snelheidsverhoging voor de vierde trein te combineren met andere werkzaamheden op het emplacement Leeuwarden. ProRail is in juni 2022 de aanbesteding gestart voor de ombouw van emplacement Leeuwarden. De ombouw bestaat uit vier onderdelen: vernieuwen sporen en wissels vanwege groot onderhoud, realisatie nieuwe opstel- en servicesporen, realisatie snelheidsverhoging voor vier treinen Leeuwarden - Sneek en verlenging van de bovenleiding voor verduurzaming regionaal treinvervoer. Voor de snelheidsverhoging en verlenging van de bovenleiding is de provincie opdrachtgever. Met verlenging van de bovenleiding op de sporen richting Sneek en Harlingen kan het nieuwe (hybride) materieel van Arriva elektrisch optrekken tot baanvaksnelheid en daarna op biodiesel de rit vervolgen. De planning van ProRail is dat in 2023 de sporen en wissels worden vernieuwd. In 2024 wordt de snelheidsverhoging en de nieuwe opstel- en servicesporen gerealiseerd en de bovenleiding verlengd.

Hoe hebben de genoemde risico’s zich ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen?
In december 2022 is dekking gevonden voor het tekort van € 2,5 miljoen voor het Friese scope deel van het project ombouw emplacement Leeuwarden. Bij de realisatie van het project in 2023 en 2024 bestaat het risico dat we boven het beschikbare budget uitkomen vanwege onverwachte tegenvallers. Het risico van overschrijding van het budget verkleinen we door samen met ProRail scherp te sturen op het budget en aan risicobeheersing te doen.

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2022 door Provinciale Staten?
In de vergadering van 16 februari 2022 hebben Provinciale Staten besloten eenmalig 400.000 euro uit te trekken voor verbeteringen op het dak van Thialf. Daarna kunnen de zonnepanelen met instemming van de verzekeraars weer aan. Hierdoor verlaagt jaarlijks het exploitatietekort van Thialf en daarmee de compensatie die de provincie als aandeelhouder aan Thialf verstrekt. De werkzaamheden zijn in juni 2022 gestart. Afronding is begin 2023.

Wat heeft het gekost?
De provincie stelt 400.000 euro beschikbaar aan Thialf, een bedrag dat gebaseerd is op aan Thialf uitgebrachte offertes. Thialf declareert de daadwerkelijk gemaakte kosten bij de provincie.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd?
Over de hele linie willen we een financieel gezonde toekomst voor Thialf bereiken. Alle stappen die hier vorig jaar voor beoogd waren, zijn grotendeels gezet. NOCNSF en KNSB hebben zich gecommitteerd aan een jaarlijkse bijdrage of netto-verhoging van de omzet van Thialf, Provinciale Staten en gemeenteraad van Heerenveen hebben besloten tot een jaarlijkse exploitatiebijdrage.

De KNSB moet nog aangeven hoe het de komende jaren de omzet van Thialf netto met €300.000 verhoogt.

Het Rijk heeft in 2022 een eerste miljoen euro voor vervangingsinvesteringen aan de provincie verstrekt. Thialf heeft hiervan in 2022 zo'n €300.000 gebruikt. Daarnaast is Thialf opgenomen in het landelijke coalitieakkoord met de bedoeling jaarlijks  bedragen van het Rijk voor vervangingsinvesteringen toe te kennen. De Tweede Kamer heeft hier via een motie op aangestuurd.

In 2022 zijn er gesprekken met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport geweest om na te gaan of een eenmalige bijdrage de inkomsten van Thialf zo kan laten stijgen en de (energie)uitgaven zo kan laten dalen, dat Thialf langjarig het miljoen per jaar voor de vervangingsinvesteringen zelf kan opbrengen. Dit kan mogelijk door het realiseren van een energiehub (opslag en levering van energie). Eind 2022 heeft de minister voor Langdurige Zorg en Sport per brief een eerste miljoen voor zo'n ontwikkeling toegezegd.

Hoe hebben de genoemde risico’s zich ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen?
Een nieuwe risico dat zich vanaf het najaar van 2021 manifesteert, is de verhoging van de energieprijzen. Thialf heeft met ingang van 2023 een nieuw energiecontract nodig. Een mogelijke verdubbeling van het tarief zet de exploitatie onder druk. Het is een extra reden om te zorgen dat de zonnepanelen weer aan kunnen, want dan is er minder inkoop van energie nodig. De provincie draagt met de investering van 400.000 euro hiervoor bij aan het beperken van de energiekosten. Ze heeft aan Thialf laten weten dat Thialf het eventueel dekken van de resterende verhoging van de energielasten vanwege deze provinciale bijdrage vooral bij andere partijen moet zoeken.

Het met Rijksgeld realiseren van een energiebufferlocatie in Thialf en zonnepanelen op carports op het parkeerterrein kunnen mogelijk helpen de energielasten drastisch te beperken. Onderzoek in het najaar van 2022 heeft uitgewezen dat de eerste fase €2,84 miljoen ex btw kost en de energierekening van Thialf naar een dragelijk bedrag van zo'n €500.000 per jaar brengt. Voor deze investering heeft de minister voor Langdurige Zorg en Sport op 6 december 2022 €1 miljoen toegezegd. De resterende middelen ontbreken.

Vanwege de verhoging van de energierekening en de problematiek die daar voor de sportwereld uit voorkomt, heeft de minister in het najaar na een aangenomen Kamermotie onderzocht wat voor compensatie hiervoor mogelijk is. Rechtstreekse compensatie voor de hoge energiekosten is op grond van het kabinetsbeleid niet mogelijk, volgens de minister. 

Het onderdeel ‘De Nieuwe Afsluitdijk’ bestaat uit:
a. Het programma De Nieuwe Afsluitdijk;
b. De Vismigratierivier;
c. De bruggen en de sluis Kornwerderzand.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd?
Het programma DNA heeft zich gericht op de verdere uitrol/realisatie/inregeling van het programma. Daarbij is er in 2022 met name aandacht geweest voor de gevolgen van de vertraging bij het Rijk. Voor de,in 2016 gesloten, realisatie-overeenkomsten zijn de consequenties in kaart gebracht.

De aannemer van het Rijk, bouwconsortium Levvel, is verder gegaan met de gecontracteerde werkzaamheden. Een belangrijk deel van deze werkzaamheden, zoals de Keersluis Den Oever (K-DOV), versterking van de Dijk en aanpak van de Weg zijn in 2022 afgerond. Enkele grote werkzaamheden lopen nog door. Zo zullen de werkzaamheden aan de nieuwe spuimiddelen in Den Oever naar verwachting in 2025 gereed zijn. Werkzaamheden aan de Keersluis en dijkvak 17 in Kornwerderzand worden naar verwachting in 2023 afgerond. De bruggen bij Kornwerderzand worden door de provincie Fryslân vervangen en de realisatie daarvan zal starten in 2025. 
De Minister heeft in mei 2022 besloten om de renovatie en versterking van de huidige spuisluizen bij Den Oever en Kornwerderzand, en het meerjarige onderhoud hiervan, uit het contract van Levvel te halen. De renovatie van de bestaande spuisluizen wordt als gevolg hiervan opnieuw aanbesteed. Het is op dit moment onduidelijk wanneer de renovatie van de bestaande spuisluizen voltooid zal zijn. De voortgang van de bruggen en de sluis Kornwerderzand vindt u in paragraaf 4c. 

Als reactie op vragen in Provinciale Staten is op initiatief van gedeputeerde Fokkens de Minister uitgenodigd voor een werkbezoek. Dat werkbezoek is meerdere malen op de valreep geannuleerd vanwege Covid of om bestuurlijke redenen. In reactie hierop is er in 2022 een brief gestuurd aan de Minister. De Minister heeft eind december een antwoord gestuurd waarover Provinciale Staten zijn geïnformeerd doormiddel van een brief (met kenmerk 02058090). In 2023 zal de Minister opnieuw uitgenodigd worden om in gesprek te gaan over de lopende projecten, planning en hinder op de Afsluitdijk. 

Door de resterende werkzaamheden bij de Stevin en Lorentzsluizen blijft het bestaande en nieuwe fietspad nog jaren afgesloten. De Minister heeft besloten dat er tot en met 2025 jaarlijks een korte openstelling zal zijn. De eerste weekend openstelling wordt verwacht in de zomer van 2023. Over de maatregelen na 2025 zal opnieuw gesproken worden.

Met Rijkswaterstaat wordt momenteel een integrale netwerkplanning opgesteld. Hierin wordt de fasering en planning van de resterende werkzaamheden aan de Afsluitdijk verkend. Met als inzet hoe de hinder, beperkingen of stremmingen voor het weg- en vaarverkeer verminderd kunnen worden.  Afsluitdijk Wadden Center 
Het Afsluitdijk Wadden Center heeft in 2022 minder bezoekers ontvangen dan verwacht. Dat is een na-ijl effect van Covid wat ook elders in Fryslân valt te herkennen. Vanaf 2021 wordt er entree geheven in het AWC. Er zijn geen aanwijzingen dat de entreeprijs zorgt voor lagere bezoekersaantallen. De zakelijke markt weet het AWC inmiddels goed te vinden. Samen met het Afsluitdijk Wadden Center wordt er gekeken naar hoe het aantal bezoekers weer op een acceptabel niveau gebracht kan worden. 

Vismigratierivier 
De voortgang van de Vismigratierivier vindt u in paragraaf 4b. 

Duurzame Energie projecten
Door de werkzaamheden aan de Afsluitdijk zijn er de afgelopen jaren geen mogelijkheden voor de toepassing van nieuwe innovaties gebleken. De opschaling van Blue Energy op de Afsluitdijk blijft een ambitie van initiatiefnemer Redstack. De plannen zijn doorontwikkeld en in 2023 zal er meer duidelijkheid ontstaan over de mogelijkheden voor opschaling van Blue Energy op de Afsluitdijk. 

Living Lab
Rondom Living Lab lopen structurele contacten met Campus Fryslân (Rijksuniversiteit Groningen). Studenten van Campus Fryslân hebben in 2022 diverse opdrachten uitgevoerd m.b.t de Afsluitdijk, en een bezoek gebracht aan de Afsluitdijk, als onderdeel van het curriculum. Los hiervan heeft het programmabureau DNA diverse lezingen gegeven aan scholen, (post)HBO en WO studenten. Technasia uit Fryslân en Noord-Holland zullen in 2023 ook aan de slag op de Afsluitdijk.

Vlietermonument
De aanbesteding door Rijkswaterstaat voor de restauratie en uitbereiding van het Vlietermonument is geslaagd. De werkzaamheden zullen starten in het voorjaar van 2023. Het monument, inclusief uitbereiding, zal naar verwachting in 2024 gereed zijn. De aanbesteding voor exploitatie wordt door Rijkswaterstaat opgezet en het programmabureau DNA zal hierin betrokken worden. Wat betreft de drinkwatervoorziening is uit onderzoek gebleken dat het produceren en aanbieden van drinkwater op locatie op dit moment niet mogelijk is, maar dat de nodige voorbereidingen nu wel worden getroffen om dit op een later moment alsnog te kunnen realiseren. 

Beleef Kornwerderzand
In 2021 is er een subsidie verleend door het Waddenfonds voor het project Beleef Kornwerderzand. Kornwerderzand heeft de mogelijkheid om uit te groeien tot een belangrijke toeristisch-recreatieve trekpleister op de Afsluitdijk. De rode draad van Beleef Kornwerderzand is het verbinden, versterken en beleefbaar maken van de aanwezige bezienswaardigheden, zoals de Vismigratierivier, het Afsluitdijk Wadden Center, de Kazematten en het Unesco Werelderfgoed Waddenzee. Aantrekkelijke routes, gecombineerd met aansprekende verhaallijnen leiden de bezoekers vanaf het Afsluitdijk Wadden Center straks door het gebied. In 2022 is gestart met de planvorming. Onderdeel van de plannen is ook het opzetten van een exploitaitiemodel voor het gebied. Naar verwachting zal deze planvorming in 2023 afgerond worden. 

Wat heeft het gekost?
Er zijn geen extra middelen beschikbaar gesteld in 2022. 

Welke besluiten hebben Provinciale Staten in 2022 genomen?
Provinciale Staten hebben in 2022 geen besluiten genomen.  

Hoe hebben de genoemde risico’s zich ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen? 

In 2019 is, uitgaande van de planning van RWS destijds, afgesproken het programma DNA te laten beëindigen in 2023. Inmiddels is duidelijk dat de planning in de Rijksopgave is opgeschoven tot 2025. Het programmabureau DNA zal de komende periode inventariseren welke lopende vraagstukken in 2023 kunnen worden afgerond en welke door moeten lopen c.q. wie de verantwoordelijkheid daarvoor kan overnemen. 

Het Afsluitdijk Wadden Center (AWC) heeft ook in 2022 een lastig jaar gekend. Gezien de uitloop van de planning van RWS ondervinden gasten mogelijk langer verkeershinder bij afritten en de kans op files tot eind 2025. Het huurcontract met de huidige exploitant loopt tot 2028.

De werkzaamheden op de Afsluitdijk zijn nog niet voltooid. Zowel Rijkswaterstaat als de provincie Fryslan hebben nog grote projecten uit te voeren. Deze hebben mogelijk langdurige gevolgen voor weg- en vaarwegverkeer, fietsers en wandelaars over de Afsluitdijk. Beheersmaatregel is een afgestemde netwerkplanning waarin de fasering en planning onderling wordt bepaald om de hinder en projectrisico’s te minimaliseren. 

Welke besluiten zijn er genomen in het jaar 2022 door Provinciale Staten? 
In 2022 zijn er geen besluiten genomen door Provinciale Staten.  
 
Wat heeft het gekost? 
In totaal kost het project €  55 mln. Deel 1 (Rijkscontract) is afgekocht voor zo'n € 18 mln. De financiering van de Vismigratierivier deel 2 is rond met het GS-besluit van juni 2018. De middelen voor beheer en onderhoud zijn hierin niet meegenomen. Een dekkingsvoorstel hiervoor zal naar verwachting in 2023 aan PS worden voorgelegd. 

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd?  
Levvel is in opdracht van Rijkswaterstaat in januari 2021 gestart met de bouw van de coupure (het gat in de dijk) van de Vismigratierivier. Dit is een opdracht onder het Rijksproject Versterking Afsluitdijk. De verwachting is dat de coupure conform afspraak in de ROK in 2023 gereed zal zijn. Het Waddenzeedeel (inzwemopeningen in de bestaande strekdam langs de spuikom) wordt, eveneens vanuit Rijksproject Versterking Afsluitdijk,  met vertraging van een jaar (2023) opgeleverd. Hiervoor volgt een ROK-wijziging vanuit RWS.

In 2020 is de westflank, als onderdeel van de Vismigratierivier, gerealiseerd. Middels een pilot is er riet getransplanteerd vanuit de Makkumer Noordwaard naar de westflank van de Vismigratierivier. Ter versterking is er begin 2022 nog extra stortsteen aangebracht.

In november 2021 hebben GS ingestemd met de gewijzigde inkoopstrategie voor de Vismigratierivier. Dit houdt in dat het project in onderdelen wordt aanbesteed en uitgevoerd. 
Met deze inkoopstrategie worden de risico’s op de raakvlakken met project versterking Afsluitdijk beheersbaar en worden de (financiële) effecten van de vertraging beperkt. Tevens biedt het de mogelijkheid vrijgekomen materiaal uit het Rijksproject toe te passen, dat is efficiënt, duurzaam en circulair. Het overgrote deel van de VMR, het rivierdeel en het afsluitmiddel, waar nauwelijks raakvlakken zijn met de andere onderdelen van het Rijkscontract zal als een geheel Europees worden aanbesteed. Deze aanbesteding start in het 1e kwartaal van 2023.

Hoe hebben de genoemde risico’s zich ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen? 
De vertraging van het Rijksproject leidt tot een langere doorlooptijd voor het realiseren van de Vismigratierivier. Een langere doorlooptijd heeft financiële consequenties (o.a. indexering, personeelslasten, en hogere brandstofprijzen en bouwkosten) en heeft mogelijk gevolgen voor de natuurwetvergunning. Tezamen met RWS en Levvel wordt gewerkt aan een optimale afstemming en integratie van werkzaamheden waardoor vertraging en vertragingskosten worden beperkt. Mede vanwege deze overweging  is een gewijzigde inkoopstrategie door het college vastgesteld. 
Onder invloed van de genoemde vertraging zijn de financiële marges voor het project klein, de risico-reservering is daarmee krapper dan te doen gebruikelijk voor grote projecten. 

In het licht van alle wijzigingen en ontwikkelingen en het verkrijgen van een optimaal functionerend systeem is het voornemen om een inregelfase (2 tot 5 jaar) voor het rivierdeel in te voeren. Deze inregelfase wordt gebruikt voor het doorvoeren van mogelijke optimalisaties van het systeem. Voor deze inregelfase is in de Stuurgroep DNA € 2 miljoen gereserveerd  vanuit de Rijksbijdrage Ambities Afsluitdijk (RAA) middelen.  Via de 2e Berap is dit budget toegevoegd aan het budget van de Vismigratierivier.  Beheer en onderhoud maken ook al onderdeel uit van deze fase. Een dekkingsvoorstel voor Beheer & Onderhoud zal naar verwachting  in 2023  aan uw Staten worden voorgelegd.

In het IJsselmeer is sprake van een toenemende verzilting . Voor RWS is dit aanleiding geweest ons te verzoeken de zandwinning uit de geulen on hold te zetten totdat duidelijk is wat de oorzaak van deze verzilting is en welke maatregelen er genomen moeten worden om dit op te lossen c.q. te beheersen. Risico voor de VMR hierbij is dat dit kan leiden tot vertraging van de zandleverantie uit de vaargeulen in het IJsselmeer. Er moet dan wellicht het zand van elders  tegen substantieel hogere kosten worden weggehaald.  Gesprekken met RWS over eventuele alternatieve winlocaties in het IJsselmeer lopen.  

In 2022 is er een aanbesteding geweest voor het ontwikkelen van een gebiedsinrichtings- en exploitatieplan voor Kornwerderzand (Beleef Kornwerderzand) . Procap is de winnende partij.  Zij hebben in 2022 met alle stakeholders gesproken en leveren in Q1 2023 het  schetsontwerp voor de Vismigratierivier op en in Q2 2023 het totale plan voor Kornwerderzand. Zie voor verdere toelichting  4a  De Nieuwe Afsluitdijk.

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2022 door Provinciale Staten? 
Na het bereiken van overeenstemming met de Marktpartijen over een regeling om hun bijdrage van € 26,5 miljoen  te innen, hebben Provinciale Staten ingestemd met het voorfinancieren van de marktbijdrage.  Daarmee is de financiële dekking van het project rond en zou er een realisatiebesluit genomen kunnen worden.
Ten aanzien van de de overeenkomst die de provincie af zal sluiten met de individuele marktpartijen waarin alle afspraken omtrent hun bijdrage zijn vastgelegd, hebben Provinciale Staten geen wensen en bedenkingen.  Begin 2023 zouden individuele overeenkomsten tussen de deelnemende bedrijven en de provincie Fryslân ondertekend worden. Recentelijk hebben echter een enkele marktpartijen nog niet te kunnen instemmen met de overeenkomst. Ondertekening van de overeenkomsten is voor onbepaalde tijd uitgesteld tot dat met alle partijen een akkoord is bereikt.

Wat heeft het gekost? 
De totale kosten van het project zijn bij de vaststelling van de bestuursovereenkomst (BOK) geraamd op € 180 miljoen, waarvan € 69 miljoen door de regio wordt bijgedragen. De provinciale bijdrage is € 19,5 miljoen, waarvan € 4,5 miljoen als onderdeel van fase 2 nog aan PS zal worden gevraagd. Dit is overeenkomstig het PS-besluit van 17 juni 2020. Door de provincies Overijssel (inclusief gemeenten Zwolle, Kampen en Meppel) en Flevoland (incl. Urk) is een bedrag van € 8 miljoen beschikbaar gesteld voor fase 2. De bijdrage wordt geregeld in een regionale Bestuursovereenkomst. Voor de realisatie van de verkeersbruggen is door PS een budget beschikbaar gesteld van € 100 miljoen.  Met het besluit van Provinciale Staten om de 26,5 miljoen voor te financieren, is de dekking van het project rond.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd?  
Het Rijksproject Versterking Afsluitdijk loopt  vertraging op. De planning blijft voorlopig onzeker en de meerkosten zijn omvangrijk. Vanwege de raakvlakken van de provinciale projecten met het Rijksproject, is deze problematiek van invloed op deze raakvlakken, de risico's en de planning van de provinciale projecten. Met name voor de bruggen in de A7 en de Vismigratierivier.

De provincie Fryslân is verantwoordelijk voor de aanbesteding en uitvoering van het project Verruiming Sluis Kornwerderzand. De realisatieovereenkomst waarin de details voor zowel de sluis als de bruggen nader worden ingevuld, is in 2021 niet getekend. Ook de financiële afspraken voor de bruggen en sluis die moeten worden vastgelegd in een SPUK (specifieke uitkering) op te stellen door het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat, zijn nog niet afgerond. Diverse omstandigheden en uitgangspunten die golden ten tijde van de BOK zijn in de afgelopen periode veranderd. Met het Rijk/Rijkswaterstaat zijn we hierover in gesprek.  Dit kan nog leiden tot  aanpassing van de BOK.  Vanwege de fasering in  de realisatie van de  bruggen en de sluis is met het Rijk afgesproken  afzonderlijke realisatieovereenkomsten worden opgesteld. Eventuele extra, aanvullende afspraken worden in deze overeenkomsten vastgelegd. 

Het project wordt gefaseerd uitgevoerd. Eerst worden de bruggen gebouwd en de geulen in het IJsselmeer aangepakt (fase 1). Het oorspronkelijke idee was, om de bruggen één-op-één aan te besteden aan de aannemer van het Rijkscontract, zodat de gevolgen van  het project versterking Afsluitdijk konden worden beperkt. Eén marktpartij heeft hiertegen bezwaar gemaakt middels een kort geding. Uit vervolggesprekken met deze marktpartij is gebleken dat zij kritisch blijft over de beoogde inkoopstrategie. Doorzetten van de oorspronkelijke aanbestedingsstrategie zou waarschijnlijk weer tot een procedure leiden en daarmee uiteindelijk veel tijdverlies. Daarom is dit inkoopproces stopgezet en zullen de bruggen in hun geheel  op basis van een “normale” Europese aanbesteding in de markt gezet worden.  Dit kan dan pas  als Levvel haar werkzaamheden heeft afgerond en alle relevante gegevens beschikbaar heeft, dat is op z'n vroegst in 2025. 
Met het Rijk wordt om deze reden gesproken over deze consequenties en de afstemming met andere ontwikkelingen  en projecten rondom de Afsluitdijk: de problematiek van de verzilting van het IJsselmeer, het uitstel van de aanpak van de spuisluizen bij Kornwerderzand, de aanpak van de bruggen bij Den Oever en het zoveel als mogelijk beperken van de hinder voor weg- en vaarverkeer. 
Door de gewijzigde inkoopstrategie vertraagt de realisatie van de bruggen  ten opzichte van de tussenmijlpaal 2025, maar het gehele werk kan nog steeds in 2028 conform de afspraak in de BOK klaar zijn. Naar verwachting zal de uitvoering starten in 2025. De uiteindelijke planning is wel afhankelijk van de verdere planningsafspraken met Rijkswaterstaat.

Nu de financiële dekking voor de sluis rond is, kan er in principe gestart worden met de 2e fase,  de realisatie van de sluis.  In  overleg met het Rijk is in het voorjaar 2022 echter besloten de realisatie van de sluis te temporiseren, vanwege het verziltingsprobleem in het IJsselmeer.  Het Rijk onderzoekt momenteel hoe de verzilting bij Kornwerderzand kan worden aangepakt. Voor de technische keuzes van ontwerp en realisatie van de nieuwe sluis kan dit gevolgen hebben.  Mogelijk zijn ook aanpassingen noodzakelijk aan de kleine schutsluis.  Dit alles betekent een scope-aanpassing en vraagt om aanvullende afspraken met het Rijk. De Provincie is hierover in gesprek met Rijk.  
De sluis is ook onderdeel van de genoemde afstemming en fasering  van alle projecten rondom de afsluitdijk om hinder te beperken. Voor als nog is de verwachting  dat de sluis conform de mijlpaal in 2028 in gebruik zal zijn.

Onderdeel van het project is  ook Kornwerderzand toeristisch-recreatief  te ontwikkelen, het project "beleef Kornwerderzand" .  Een nadere toelichting dienaangaande staat onder A. de Nieuwe Afsluitdijk.  

Hoe hebben de genoemde risico’s zicht ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen? 
In het PS-voorstel van 17 juni 2020 zijn de risico’s benoemd m.b.t. de verruiming van de sluis, de bouw van de bruggen en het verdiepen van de vaargeulen. In de voortgangsrapportage van februari 2022 is hier uitgebreid over gerapporteerd. De belangrijkste risico’s zijn hieronder opgenomen.
•    Project/bouwrisico's; elk project kent risico’s in de voorbereiding- en bouwfase. Er moeten o.a. nog diverse vergunningen worden aangevraagd. Wijzigingen in wet- en regelgeving kunnen soms tot onverwachte neveneffecten leiden, zoals momenteel de PAS (Programma Aanpak Stikstof). 
•    De complexe raakvlakken met het Rijksproject Versterking Afsluitdijk brengen risico’s met zich mee. De onzekerheid in de planning van het Rijksproject heeft invloed op met name de realisatie van de bruggen. Om deze risico’s zo goed mogelijk te beheersen zijn we in gesprek met Rijkswaterstaat. Over de aanpak van de bruggen is inmiddels overeenstemming met Rijkswaterstaat.  Wegens de juridische procedure die aanhangig is gemaakt  en de aanbestedingswijze die vervolgens is gekozen zullen de bruggen niet in 2025 gereed zijn.
Financieringsrisico's;  Over de marktbijdrage én de wijze waarop de markt haar bijdrage betaalt is  duidelijkheid. Enkele bedrijven hebben echter nog bedenkingen ten aanzien van enkele afspraken zoals vastgelegd in de overeenkomst, waardoor de overeenkomsten met de deelnemende partijen nog niet zijn getekend. Daar de beoogde regeling een onbepaalde looptijd heeft, is er het geringe risico aanwezig dat er  een aflossingsrestant kan ontstaan als zich onvoorziene marktontwikkelingen voordoen. Met de minister van I&W  zijn afspraken gemaakt over het risico op een eventueel aflossingsrestant. Deze afspraken worden vastgelegd in een addendum op de BOK. 
•   Een ander risico is BTW-compensatie. Ons uitgangspunt is dat er over het regionale financieringsdeel BTW gecompenseerd kan worden. Recentelijk is een eerste reactie ontvangen van de Belastingdienst, waarin zij stelt dat de BTW niet compensabel is. Deze mening wordt niet door ons gedeeld en wij beraden ons op eventuele vervolgstappen. 
•    Met betrekking tot het onderdeel vaargeulen blijkt de werkwijze zoals oorspronkelijk voorzien en de opgave die de provincie heeft zoals beschreven in de BOK, vanuit concessieverlening in de praktijk slechts in beperkte mate mogelijk. Daardoor zijn de mogelijkheden om opbrengsten te genereren middels werk-met-werk ook beperkt. De lucratieve vakken zijn of worden vergund aan marktpartijen. Een scenario waarbij de opgave van de provincie zich mogelijk beperkt tot de aanpak van de resterende, onrendabele stukken lijkt daarmee waarschijnlijk. In plaats van een opbrengst wordt de provincie dan geconfronteerd met een kostenpost. Over het opvangen van de financiële gevolgen hiervan zijn we met het ministerie in gesprek. 
•    In het IJsselmeer is sprake van een toenemende verzilting. Het Rijk heeft opdracht gegeven voor nader onderzoek naar de oorzaak en mogelijke maatregelen om dit probleem te beheersen. Najaar 2022 worden de uitkomsten van dat onderzoek verwacht. Dan wordt ook duidelijk of en welke consequenties dit kan hebben voor de aanpak van de geulen. De mogelijke consequenties die het stilleggen van de zandwinning heeft voor de provinciale projecten langs het IJsselmeer en de Afsluitdijk  zijn onderwerp van gesprek met Rijk. 
•    Momenteel is sprake van forse prijsstijgingen van bouwmaterialen en brandstoffen dit heeft een kostenverhogend effect op de bouwsom. Of dit een incidentele of structurele prijsstijging is, is op dit moment niet in te schatten.  Dit risico is  een onderwerp dat in principe bespreekbaar is voor het Rijk en kan  in voorkomend geval leiden tot  afspraken die in een aanvullende overeenkomst worden vastgelegd. 

In 2011 hebben provincies en het Rijk in het Onderhandelingsakkoord Natuur afspraken gemaakt over de decentralisatie van het natuurbeleid. Hiermee zijn wij verantwoordelijk geworden voor de uitvoering van de Natuuropgave. 

De decentralisatie is verder uitgewerkt in het Natuurpact. Het Natuurpact is afgesloten voor de periode 2014 – 2027. De uitvoering van het Natuurpact is in de begroting opgenomen in beleidsveld 3.1 Natuur en Landschap. Het betreft daar de planning voor het lopende begrotingsjaar op hoofdlijnen. Daarnaast is inzicht nodig in de programmering en voortgang van de uitvoering over de gehele looptijd van het Natuurpact, met name voor de natuurontwikkelingsopgave. Om dit inzicht te kunnen bieden, nemen we het Natuurpact op in de paragraaf grote projecten. Op 10 juli 2019 heeft PS een besluit genomen om scenario 5B in twee jaar aan de hand van drie pilots verder wordt uitgewerkt, met als terugvaloptie scenario 3+. In december 2020 is de begroting van het Natuurpact geactualiseerd. In november 2021 heeft PS de financiële voortgang natuurontwikkelingsopgave besproken. Hierbij zijn verschillende scenario’s m.b.t. de voortgang besproken. Afgesproken is dat in najaar 2022 een herziene planning aan PS wordt voorgelegd. PS heeft bij de behandeling van financiële voortgang nog € 10 mln. beschikbaar gesteld voor de realisatie van prioriteit 3 en 4 NNN (provinciale opgave). Het Programma Natuur en de Aanpak stikstof gaan mogelijk van invloed worden op de uitvoering van het Natuurpact. In 2023 zal dit meer duidelijk worden.  

Welke besluiten zijn er nog genomen in het jaar 2022 door Provinciale Staten?
In maart 2022 heeft PS een besluit genomen over het vervolg van Natuer mei de Mienskip (NmdM). Hierbij zijn de volgende besluiten genomen:
•    GS op te dragen om m.b.t. NmdM een aantal voorwaarden uit het aanbod uit te werken, zodat dit in de uitwerking van het herziene planning van het Natuurpact meegenomen kan worden.
•    Hierbij de procesgelden à 9 fte (8 fte voor NmdM en 1 fte voor provinciaal adviseur) beschikbaar te stellen vanuit het Natuurpact voor 2022.
Daarnaast is in april 2022 door PS een besluit genomen over de strategische grondnota NNN. Hierin is een aantal opties opgenomen m.b.t. de inzet van instrumentarium en het vervolg van de realisatie van het NNN. PS heeft gekozen voor optie 3: Maximale realisatie van het NNN op basis van vrijwilligheid en vanaf 2028 is de inzet van  schadeloosstelling mogelijk voor de realisatie van prioriteit 1 en 2 NNN.

In november 2022 heeft PS de herziene planning NNN behandeld. PS heeft de volgende besluiten genomen:

 Te kiezen voor scenario 3: maximale inspanning op de realisatie van het gehele NNN door de beschikbare financiële middelen voor alle prioriteiten 1 (KRW), 2 (N2000) 3 en 4 (provinciale ambitie) in te zetten.
 Om uit de Natuurpactmiddelen budget voor de benodigde capaciteit beschikbaar te stellen: 13 fte voor NmdM, 4 fte uitvoering strategische grondnota en 1 fte voor provinciale adviseur voor vijf jaar (2023 t/m 2027).
GS opdracht te geven om in het voorjaar van 2025 PS in een Midterm Review te informeren over de voortgang van de realisatie van het NNN. 
Wat heeft het gekost?
Onderstaand is het overzicht opgenomen van de stand van zaken van het Natuurpact. Dit is de tabel met de programmering van de totale natuuropgave in de nieuwe indeling op basis van het scenario 750 ha te verwerven en 2.000 ha in te richten, conform het PS besluit over de herziene planning NNN. Betreft de periode 2014-2027, peildatum 1/1/2023.

Bovenstaande tabel is gebaseerd op het door PS gekozen scenario 3 bij de behandeling van de herziene planning in november 2022. Dit gaat uit van een maximale inspanning en een realistische planning waarbij de inschatting is dat er 750 ha functiewijziging/verwerving en 2.000 ha inrichting in de periode t/m 2027 wordt gerealiseerd. Hierbij is berekend dat er dan een tekort is van ca. € 18 mln. Er is geen sprake van een financieel risico omdat het beschikbare budget kaderstellend is en we de komende tijd op zoek gaan naar aanvullend budget. In bovenstaande tabel is rekening gehouden met een geactualiseerde programmering die voor de herziene planning NNN is gemaakt. Hierin is bijvoorbeeld rekening gehouden met: de verhoging van de indexatie voor het Agrarische Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb), de aanpassing standaardkostprijzen van Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL), de verhoogde kosten voor de ganzenschade, de benodigde inzet  voor NmdM en uitvoering strategische grondnota NNN (totaal 18 FTE in de periode 2023 t/m 2027).  De tabel in de 2e berap 2022 kwam uit op een tekort van ca. € 12.000. Hierin was de geactualiseerde programmering nog niet opgenomen en deze ging nog niet uit van scenario 3 NNN herziene planning.

Realisatie 2022:  In 2022 is in het kader van het Natuurpact een bedrag van € 63,3 mln. besteed waarbij het Natuurbeheer (SNL, € 18,5 mln.), het ANLb (€ 15,4 mln.) en de ganzenschade (€ 12,8 mln.) de grootste uitgaven waren. In de ontwikkelopgave (verwerving en inrichting) is een bedrag van € 9,7 mln. gerealiseerd. De gezamenlijke inkomsten voor het Natuurpact van het Rijk, Europa en eigen provinciale middelen bedroegen in 2022 € 58,8 mln. Per saldo is er in 2022 € 4,5 mln. meer uitgegeven dan er is binnen gekomen. Dit bedrag is in mindering gebracht op de reserve Natuurpact. De stand van de gezamenlijke reserves Natuurpact en Aankoop natuurterreinen bedraagt ultimo 2022 € 49,1 mln. Dit is het verschil tussen de cumulatieve gerealiseerde inkomsten en uitgaven in 2014 tot en met 2022.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we gerealiseerd? 
Inhoudelijk rapporteren we hier alleen over de voortgang van de natuurontwikkelingsopgave. Voor de andere onderdelen wordt verwezen naar beleidsveld 3.1 Natuur en Landschap. Algemeen geldt dat we verder gaan met de uitvoering van de ontwikkelopgave conform de besluitvorming van PS.

Natuer mei de Mienskip
In 2022 zijn wij in samenwerking met de partners van NmdM aan de slag met de uitvoering van de voorgestelde aanpak om 500 ha aan functiewijziging en 1.000 ha in te richten in de periode t/m 2027 op vrijwillige basis. Hierbij is een aantal sporen gevolgd:
o    Opstellen en uitwerken van een governance.
o    Uitwerken van een aanpak om tot de realisatie van de 500 ha functiewijziging en 1.000 ha inrichting te komen. Er is een eerste opzet van de aanpak beschikbaar. Op basis van de besluitvorming door PS over de herziene planning NNN is het plan van aanpak verder afgemaakt (herziene planning geeft duidelijkheid over het beschikbare budget en de beschikbaarheid van middelen voor NmdM) en wordt in 2023 vastgesteld.
o    Er is gestart met de voorbereiding van het gebiedsproject Burgumermar & De Leijen, hierbij is er uitzicht op de realisatie van 70 ha NNN in 2023.
o   Er is verder invulling gegeven aan het loket Tsjoch op! waarbij initiatiefnemers vanuit de mienskip gefaciliteerd worden om NNN te realiseren.
o    Om gebiedsprocessen te laten slagen zijn instrumenten nodig. Ook daar is aan gewerkt. Er is een set van instrumenten uitgewerkt die nieuw zijn of op vernieuwede wijze kunnen worden ingezet. De volgende stap is deze instrumenten in de praktijk te toetsen in samenwerking met o.a. de gebiedscommissies. Hier wordt in 2023 verder vervolg aan gegeven.
o    Ook was er inzet op fondsenwerving en het vinden van koppelkansen om extra middelen beschikbaar te maken voor het NNN. Hier wordt in 2023 een vervolg aangegeven.

Natuurontwikkelingsopgave
•    In de onderstaande tabel wordt inzicht gegeven in de meerjarige planning van de aanleg van het NNN. Op basis van de besluitvorming door PS over de herziene planning NNN wordt de planning vanaf 2023 verder aangescherpt. Er is o.a. een realisatiestrategie NNN opgesteld.
•    In  de zomer 2022 is in gebiedsontwikkelingsproject Beekdal Linde het fietspad langs de Linde opgeleverd en is het deelgebied "Polder Hoekstra" ingericht.  Daarnaast is gestart met de voorbereiding van het hermeanderingsbestek Linde en wordt gestart met de uitvoering van het deelgebied “gronden Ter Schure”.
•    In 2022 is in het gebiedsontwikkelingsproject Achtkarspelen Zuid gestart met de voorbereiding van de uitvoering van de Drogehamstermieden, gestart met de voorbereiding van Reahel-Oost en in z’n algemeenheid wordt er verder gegaan met de uitvoering van het plan “Mieden op z’n Mooist”.
•    In 2022 is in het gebiedsontwikkelingsproject Alde Feanen de uitvoering van de 3e module vervolgd; de afronding zal in 2023 zijn. Daarnaast is het inrichtingsplan voor de 4e module het inrichtingsplan vrijwel gereed.
•    In 2022 is in het gebiedsontwikkelingsproject Koningsdiep gewerkt aan de MER voor de boven- en middenloop, wordt het inrichtingsplan voor polder Dulf Janssenstichting opgesteld en wordt gestart met de voorbereiding van de aanleg van een aantal fietspaden. Daarnaast is er een kavelruil geweest waarmee 54 ha binnen het NNN is gerealiseerd.

Tabel met geactualiseerde programmering te realiseren uitvoering Natuurpact
Betreft periode 2014-2027, peildatum 1-1-2023. Gebaseerd op de realisatie van het volledige Friese NNN. NB: Op basis van de realistische planning gaan we er vanuit dat er t/m 2027 nog 750 ha binnen het NNN verworven/functiewijziging en 2.000 ha binnen het NNN aan inrichting kan plaatsvinden. De overige resterende hectares worden na 2027 gerealiseerd.

opgave 2014-2027	Taakstelling	Gerealiseerd 2014-2022	Restanttaakstelling vanaf 2023
Verwerving/functiewijziging	2.527 ha	1.029 ha	1.498 ha
Inrichting	5.766 ha	2.167 ha	3.599 ha

 

We zetten waar mogelijk in op de verkoop van onze IKG gronden. Dit geldt zowel voor de gronden binnen NNN waarvan de inrichting is afgerond als voor de ruil- en restgronden.  In 2022 is er binnen het NNN 53 ha verkocht.

Hoe hebben de genoemde risico’s zicht ontwikkeld en zijn er nieuwe risico’s bijgekomen?
In deze paragraaf lichten we alleen de risico’s toe van de natuurontwikkelingsopgave. Ontwikkelopgave:
•    Tempo grondverwerving te laag - Bij de behandeling van het financieel overzicht in november 2021 is geconstateerd dat de realisatie van  het NNN in 2027 niet wordt gehaald als gevolg van onvoldoende budget, instrumentarium op basis van schadeloosstelling en onvoldoende capaciteitsinzet. PS heeft aangegeven verder te willen gaan met NmdM, hiermee komt er meer capaciteit beschikbaar en kan er in meer gebieden met de realisatie van het NNN aan de slag worden gegaan, hiermee komt er een versnelling. Daarnaast heeft PS voor optie 3 uit de strategische grondnota NNN gekozen. Hiermee komt er ook een versnelling.  PS heeft aangegeven vanaf 2028 op basis van schadeloosstelling prioriteit 1 en 2 NNN te willen realiseren.
•    Tempo van doorlevering van ingerichte natuurgrond te laag – Als het niet lukt om door de provincie verworven en als natuur ingerichte gronden door te verkopen aan een eindbeheerder heeft dit als gevolg dat de provincie dan kosten heeft voor het beheer maar ze kan zichzelf geen beheersubsidie toekennen. Als beheersmaatregel kunnen de beheerkosten dan worden gefinancierd uit het budget voor de ontwikkelopgave. 
•    Onvoldoende budget voor de realisatie NNN – Op dit moment is er onvoldoende budget voor de realisatie van het NNN (schadeloosstelling en realisatie van de provinciale opgave). Daarnaast is er nog een risico dat andere onderdelen van Natuurpact meer financiering nodig hebben en dit zou ten koste kunnen gaan van de realisatie van NNN. Als beheersing wordt ingezet op het maken van een financiële risicoanalyse, zodat er tijdig en goed beeld is van de financiële voortgang van het totale Natuurpact.
•    Onvoldoende beschikbare capaciteit – Voor de realisatie van het NNN is meer inzet van capaciteit nodig.  PS heeft in november 2022 voldoende capaciteit beschikbaar gesteld om aan de slag te gaan met de maximale inspanning om het NNN te realiseren.  Echter wordt er een risico gezien om voldoende capaciteit te vinden, o.a. doordat er op dit moment zoveel ontwikkelingen in het landelijk gebied zijn.