Als provincie werken we op allerlei gebieden en onderwerpen samen, met een reeks aan partners. Dan gaat het bijvoorbeeld over FPLG, stikstof en veenweide. Deze gebiedsprocessen vragen steeds meer verbinding en samenwerking. Als middenbestuur voelen we daarin een grote verantwoordelijkheid. In het bestuursakkoord 2019-2023 spraken we daarover de volgende ambitie uit: ‘Samenwerking is de norm geworden tussen Friese overheden onderling en tussen overheden en de Friese maatschappij’.
Als het gaat om ‘gebiedsgerichte’ samenwerking, onderscheiden we drie vormen:
- Vanuit het gebied: er is een langjarige samenwerkingsstructuur in een gebied waarvan de (overheids)partijen in dat gebied voldoende en voldoende regelmatig met elkaar te maken hebben om zo’n vaste structuur lonend te maken. De gemeenschappelijkheid en de gezamenlijke opgaven in het gebied vormen daarmee de basis voor een (uitvoerings)programma of gebiedsagenda.
- Vanuit thematiek: deze samenwerking komt voort uit het belang gezamenlijk een specifiek thema aan te pakken, waarbij die thema’s aan een specifiek gebied gebonden zijn (bijvoorbeeld verzilting, veenweide, economische ontwikkelagenda’s). Vaak overlappen die themagebieden meerdere gebieden met een vaste samenwerkingsstructuur.
- Vanuit de maatschappij: de laatste jaren komen in toenemende mate maatschappelijke initiatieven op. Vaak spelen die zich af in een specifiek geografisch gebied. Daarbij aansluiten als overheid leidt dan ook tot een vorm van gebiedsgerichte samenwerking.
Regionale Samenwerking
Met het vaststellen van de startnotitie Regionale Samenwerking (november 2020) heeft de provincie de intentie uitgesproken de bestuurlijke regionale samenwerking de komende jaren te continueren en daarbij maatwerk per regio aan te bieden. De gemeenten vanuit de vijf regio’s hebben ook aangegeven door te willen met een vorm van regionale samenwerking en hebben hiervoor voorstellen ingediend. Ook het coalitieakkoord van Wetterskip Fryslân pleit voor handhaving van de regionale samenwerking.
Gebiedsagenda’s en/of Regiodeals zijn voorbeelden van een regionale samenwerking. In de regio’s Noordoost Fryslân en Zuidoost Fryslân participeren wij in de regiodeals. In Noordoost wordt met de Versnellingsagenda ingezet op het versterken van de relatie tussen onderwijs en de arbeidsmarkt, het versterken van innovatie en de doorontwikkeling van de publiek-private regionale samenwerking (overheid, onderwijs, ondernemers en bewoners) als bijdrage aan een economisch vitale regio. Aanvullend aan de regiodeal is in de regio Noordoost het bestuurlijk samenwerkingsvoertuig Agenda Netwerk Noordoost III (ANNO III) gestart. Met een sociaaleconomische analyse van het gebied als basis, wordt de regionale samenwerking in NO Fryslân vooral gericht op volgende twee thema’s en bijhorende opgaven. Thema 1 - Leefbaarheid & vitaliteit, met de opgaven: transformatieopgave wonen, maatschappelijke voorzieningen/vastgoed, onderwijs, zorglandschap, bereikbaarheid, leefbaarheid (o.a. DOM’s), gebiedspromotie en economie. Thema 2 - Grien & blau, met de opgaven: klimaatopgaven/adaptatie, energie/warmtetransitie, landbouw en biodiversiteit.
De regiodeal Zuidoost is volop operationeel en zet t/m 2023 in op een leefbaar platteland, vitale kernen en een veerkrachtig landschap door aandacht te besteden aan biodiversiteit en het versterken van de landschaps- en waterstructuren. Tevens wordt ingezet op circulaire economie, recreatie en toerisme en projecten vanuit de Mienskip. De projecten vanuit de mienskip worden, aanvullend aan het Iepen Mienskipfûns, via het zogenaamde Regiofonds Zuidoost Fryslân gesubsidieerd. Het Regiofonds is voortgekomen vanuit de regiodeal en wordt volledig gefinancierd door het Rijk (€900.000,-).
De regionale samenwerking in Zuidwest Fryslân wordt vorm gegeven via de Gebiedsagenda Súdwesthoeke. De focus hierin zijn de vier opgaven de Friese IJsselmeerkust, Natuur-inclusief Platteland, Vitale Kernen en Stedelijke Zone A6/A7. Het jaar 2023 zal mede als afgeleide van de opgaven ook in het teken van het voorbereiden van een aanvraag voor een regiodeal die in november 2023 kan worden ingediend.
Regio Noordwest ziet mogelijkheden voor een sociaaleconomische impuls en gebruikt daarvoor als basis het sociaal economisch actieplan van de gemeenten Harlingen en Waadhoeke van 2020. Dit vormt mede basis voor de aanvraag regiodeal (nov. 2022) waarin ook de gemeente Leeuwarden en Wetterskip participeren. De aanvraag heeft drie programmalijnen: Veerkrachtige Economie, van Krimp naar kwaliteit van leven en Natuurlijk in balans. In februari 2023 is de aanvraag voor een regiodeal door het ministerie van BZK gehonoreerd, waarbij tot de zomer 2023 het proces van 'dealmaking' volgt.
Voor de regio Friese Waddeneilanden ondersteunen we het programma Waddeneilanden dat de “brede welvaart” als overkoepelend thema heeft. Het Samenwerkingsverband van de vijf Waddeneilanden trekt dit programma. De inhoud bestaat uit vijf thema’s, deels op sociaal-economisch gebied (goed wonen & leven, toekomstbestendig ondernemen en ontwikkelen, optimaal bereikbaar en verbonden) aangevuld met Circulaire Economie en Duurzame Economie. Het programma is nog in ontwikkeling en heeft een beoogde looptijd van 2022 tot en met 2026. Dit alles is tevens verwoord in een aanvraag voor een regiodeal. In februari 2023 is deze aanvraag door BZK gehonoreerd, waarbij tot de zomer 2023 het proces van 'dealmaking' volgt.
Aanvullend willen we afspraken maken met de Friese eilanden en Wetterskip Fryslan over de thema’s die niet zijn opgenomen in het programma, zoals landbouw, natuur, (grond)water, klimaatadaptatie, hoogwaterkering; kortom de groen-blauwe thema’s.
Samenwerkingsagenda gemeente Leeuwarden
Vanwege het feit dat de opgaven van de lopende samenwerkingsagenda met de gemeente Leeuwarden al bijna zijn voltooid werken we nu aan een vernieuwde samenwerkingsagenda 'FRYSLÂN LEEUWARDEN 2030'. In de agenda zijn een aantal icoonprojecten genoemd als bijvoorbeeld Spoorzone, greidhoeke plus, culturele infrastructuur, digitalisering en Leeuwarden Oost. Hiermee wordt de komende jaren een breed spectrum van opgaven samen opgepakt, waarbij beide organisaties op bestuurlijk en organisatieniveau de banden met elkaar versterken en waar mogelijk als één overheid opereren.
Samenwerking met de Mienskip
Initiatieven vanuit de Mienskip weten de provincie steeds vaker te vinden. Facilitering hiervan vindt o.a. plaats via de uitvoering van het Iepen Mienskipfûns. De beleidsbrief ‘grote integrale maatschappelijke initiatieven’ geeft richting aan hoe we als provincie om willen gaan met majeure maatschappelijke initiatieven zoals de reeds lopende initiatieven Holwerd aan zee, Nannewiid en Tsjûkemar. Als voorbeeld, Provincie, Wetterskip en gemeente De Fryske Marren werken samen met de club van aanjagers van de Tsûkemar aan de uitvoering van projecten in en om het meer, waarbij de regie in het gebied ligt, zie link. Het budget voor dergelijke grote initiatieven vraagt wel aandacht.
LEADER/POP3
In de regio’s Noordoost en Noordwest geven we de regionale samenwerking met onze bestuurlijke partners en met private partijen ook vorm door middel van de LEADER aanpak, als onderdeel van het Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP3). Deze door Europa gesteunde aanpak richt zich op het verbeteren van de leefbaarheid op het platteland en werkt volgens de ‘van onderop’-aanpak. De uitvoering van het Leaderprogramma is in 2022 (laatste jaar van de transitieperiode) goed verlopen. In 2022 zijn 16 projecten positief beoordeeld door de beide LAG's en voorgedragen voor subsidie. Door SNN is voor 14 projecten subsidie verleend voor in totaal € 1.887.901,-. In 2023 zullen de overige projecten worden verleend, indien deze voldoen aan de voorwaarden. De nieuwe Leaderperiode start in 2023 en loopt tot en met 2027, als onderdeel van het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB), de opvolger van POP3. Alle regio's hebben aangegeven graag LEADER-gebied te willen worden. In 2022 zijn verschillende regio's gestart met het uitwerken van een Lokale Ontwikkelingsstrategie (LOS).
Samenwerking De Friese Aanpak
De Friese Aanpak is gestart in 2017-2019 (DFA1), met vervolg in 2021-2022 (DFA2). Bij DFA2 stond de gezamenlijke voorbereiding op de Omgevingswet centraal. Daar is ook in 2022 gezamenlijk aan gewerkt. Eind 2022 is een voorstel voor voortzetting van DFA in DFA3 (2023-2024) in het college behandeld. Besloten is om in elk geval in 2023 deel te nemen en op zoek te gaan naar budget voor deelname in 2024. Voor de voortzetting in 2024 is de provinciale bijdrage nog niet in de begroting opgenomen. Het Wetterskip heeft eind 2022 laten weten niet meer mee te doen aan DFA3.
Samenwerken in het bestuurlijk overleg Friese samenwerking van overheden
Het bestuurlijk overleg tussen de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân, Vereniging van Friese Gemeenten (VFG) en de gemeente Leeuwarden ter bevordering van de Friese samenwerking van overheden is in 2022 voortgezet. De komende tijd zal deze ‘bestuurlijke tafel’ doorontwikkeld worden en ook zal de samenstelling worden verbreed. Naast het afstemmen van actuele zaken, de Friese bestuurdersdag en het bevorderen van ‘horizontaal besturen’, zijn de laatste ontwikkelingen besproken wat betreft bestuurlijke samenwerking (o.a. omgevingsvisie, regionale energiestrategie, sociaal domein, gemeenschappelijke regelingen) en samenwerking in bedrijfsvoering (o.a. lokale belastingen, digitale agenda, Fryske Flekspool). Specifiek ten aanzien van bedrijfsvoering blijft het zaak dat we als overheden onverminderd blijven zoeken waarin we effectief kunnen samenwerken. Daarbij is het uitgangspunt 'coalition of the willing'. Voortvloeiend uit het bestuurlijke overleg, vond in 2022 de vijfde editie van de Friese bestuurdersdag plaats. Op 24 oktober 2022 organiseerde de gemeente Noardeast-Fryslân de bestuurdersdag waarin polarisatie als thema centraal stond. Naast het uitlichten van een actueel thema is de bestuurdersdag belangrijk voor het bij elkaar brengen van alle kroonbenoemden, volksvertegenwoordigers, dagelijks bestuursleden, griffiers, secretarissen en maatschappelijke partners. Om als ‘één overheid’ te kunnen functioneren is het wenselijk dat de betrokkenen elkaar kennen en opzoeken.
Het Interbestuurlijk Programma
Ons land staat voor grote maatschappelijke opgaven, zoals op het gebied van wonen en leefomgeving, regionale economie en klimaat en energie. Deze hebben onvermijdelijk ook raakvlakken met thema’s als digitalisering, bereikbaarheid, water, stikstof, natuur en de sociale vragen van leefbaarheid, cultuur en participatie (“brede welvaart”).
De koepelorganisaties van de gemeenten, provincies en waterschappen, resp. de VNG, het IPO en de Unie van Waterschappen hebben in verband daarmee de handen ineengeslagen. Als opvolger van het IBP, het Interbestuurlijk Programma, is een hernieuwd aanbod gedaan aan het kabinet Rutte IV. De medeoverheden hebben daartoe in 2021 het stuk Krachtig Groen Herstel van Nederland opgesteld. Zij zien daarbij de nationale opgaven voor: Wonen & Leefomgeving, Regionale Economie en Klimaat & Energie als de ruggengraat. En zij nemen de verantwoordelijkheid om deze opgaven door middel van integrale gebiedsontwikkeling te realiseren. Samen met het Rijk, als één overheid.
Daarbij zijn wel een 3-tal harde voorwaarden gesteld aan de afspraken voor de nieuwe kabinetsperiode:
- voldoende financiële middelen en een toereikend eigen belastinggebied;
- gelijkwaardigheid in interbestuurlijke verhoudingen;
- aandacht voor de uitvoerbaarheid van nieuwe taken en afspraken.
Over deze onderwerpen vindt voortdurend overleg en besluitvorming plaats. Het gaat hier om langdurige processen, die niet direct concrete resultaten "opsmite".
Rol in de Ruimte
Daarnaast was er in de afgelopen tijd in IPO-verband veel aandacht voor “Rol in de Ruimte”. Het gaat daarbij om transities in de fysieke leefomgeving en de financieringssystematiek en de rol van de provincies hierbij. Er vinden regelmatig bestuurlijke gesprekken plaats met het Rijk over de gezamenlijke rol bij ruimtelijke voorstellen.
T.a.v. de transities in de fysieke leefomgeving gaat het nu om:
-Stikstof en Natuur
-Klimaat en Energie
-Wonen en Bereikbaarheid
De provincies spelen met hun gebiedskennis een belangrijke rol in het combineren van de verschillende opgaven en aanhaken van de juiste partners. Die rol van ‘gebiedsautoriteit’ is nodig om op bovenlokale schaal democratisch gelegitimeerd keuzes te maken.
T.a.v. de financieringssystematiek kan het volgende worden opgemerkt: Momenteel is er nog steeds geen duidelijkheid vanuit het Rijk t.a.v. de financiële onzekerheid vanaf 2026 én t.a.v. de beschikbaarheid van de middelen uit de transitiefondsen. Het IPO en de VNG trekken samen op om de urgentie hiervan in bestuurlijk overleg te benadrukken.