Beleidsprogramma 4: Economie

Voor economie geven we invulling aan brede welvaart door te streven naar een circulaire economie. 

 Innovatie is daarbij essentieel en nodig om de Friese economie te blijven stimuleren, maar ook om de terugloop van de beroepsbevolking op te vangen. In 2022 is de krapte op de arbeidsmarkt nog duidelijker geworden.  In het bestuursakkoord ‘Geluk op 1’ hebben wij de ambitie geformuleerd dat Fryslân de MKB-vriendelijkste provincie van Nederland en meest circulaire regio van Europa worden. We willen daarom het MKB niet alleen in brede zin ondersteunen, maar ook in de innovatie naar circulair ondernemen met – daar waar mogelijk – behulp van noordelijke, landelijke en/of Europese regelingen.  Hiervoor zijn in 2022 het project Noord Nederland verdient Circulair en het project Schone Noorden verder uitgerold.

De beleidsnota Economie, die in januari 2021 is vastgesteld, bestaat uit 5 programmalijnen. In programmalijn 1: Ondernemend Fryslân ligt onze focus op enerzijds circulaire economie en anderzijds innovatie. In 2022 hebben we met de provinciale regelingen: Vestigingsregeling en MKB Voucher de versterking van de concurrentiekracht van ca. 325 kansrijke stuwende bedrijven aangejaagd. Daarmee dragen we eraan bij dat het gemiddelde inkomen in Fryslân groeit en  diverse aspecten van de brede welvaart verbeteren. Door innovatie en nieuwe circulaire businessmodellen aan te jagen willen we onze kennispositie, innovatiekracht en exportgraad versterken.  Het verdienvermogen en het opleidingsniveau van de beroepsbevolking moet daarin meestijgen en dragen we bij aan het realiseren van de transitie naar een circulaire economie. Belangrijke aanjagers als Innovatiepact Fryslân (IPF) en Vereniging Circulair Fryslân krijgen hiervoor een provinciale subsidie en bijdragen van kennisinstellingen en andere partners. Met de ondersteuning aan het IPF bevorderen we bijvoorbeeld samenwerkingsverbanden tussen overheden, onderwijs en ondernemers. Met de Vereniging Circulair Fryslân (VCF) worden circulaire verdienmodellen aangejaagd en zijn in 2022 bedrijven via het project Circo-tracks hierin qua kennis verder gebracht. 

Als provinciale organisatie hebben we de ambitie door te groeien naar maximaal circulair inkopen in 2025. Hiervoor is in 2022 om als overheden het goede voorbeeld te geven het aanvalsplan Circulair inkopen opgesteld voor de periode 2022-2025. Hierin willen we als overheden integraal werken aan de uitvoering met PW, infrastructuur, inkoop en natuur om daarin bij te dragen aan een CO2 reductie van 49%. Vanuit deze gedachte willen we ook Fryslân voor events profileren als meest circulaire regio. In het project Startup in Residence willen we daarbij uitvragen doen, die moeten leiden tot circulaire oplossingen en is monitor ingericht.

(Innovatieve) producten moeten ook verkocht worden. In het verleden bleek dat als producten moeten concurreren op de wereldmarkt, dit ook sterk bijdraagt aan vernieuwing. Daarom gaan we het MKB ondersteunen bij internationale marktontwikkeling en -verkenning en door middel van een exportfinanciering (bij de FOM). We hebben de ambitie dat in 2022 weer meer Friese bedrijven internationaal actief zijn t.o.v. 2019. Belangrijke instrumenten om het bedrijfsleven te ondersteunen zijn Ynbusiness, de provinciale exportsubsidie, de Oranjewoud Academy, de NOM, IWCN, het WTC en de Friese kennisinstellingen (NHL Stenden). 

Wij willen daarom ondernemerschap en een aantrekkelijk vestigingsklimaat blijven stimuleren. In programmalijn 2, Aantrekkelijk Fryslân: Investeren in een onderscheidend generiek vestigingsklimaat, van de beleidsnota richten we ons op investeringen in een aantrekkelijk en onderscheidend vestigingsklimaat om meer ondernemers aan de provincie te binden.

Door te investeren in het aantrekken van nieuwe ondernemers investeren we in stuwende bedrijvigheid en daarmee in het verhogen van regionale inkomen en dus de brede welvaart. Daarnaast heeft het realiseren van meer stuwende werkgelegenheid een positief effect op het verdienvermogen en het opleidingsniveau van de beroepsbevolking. 
 
Wij realiseren ons hierbij dat nieuwe (circulaire) bedrijvigheid en bedrijfslocaties ook negatieve effecten op de brede welvaart kunnen hebben. Bijvoorbeeld door het innemen van schaarse ruimte of veel energieverbruik. Bij beslissingen over ons vestigingsklimaat houden wij daarom te allen tijde alle indicatoren van brede welvaart als ons afwegingskader.

Om hiermee rekening houdend te komen tot een goed vestigingsklimaat binnen Fryslân blijven we de sterke punten van Fryslân en de Friese economie uitdragen. Dit doen we onder meer in nauwe samenwerking met de vier grote Friese gemeenten (F4-gemeenten) waarmee we een acquisitieconvenant hebben gesloten. Ook zorgen we ervoor dat de bedrijventerreinen toekomstbestendig zijn.  

Fryslân heeft een economie waar met name het kleinschalige MKB de dienst uitmaakt. We willen de connectiviteit van belangrijke Friese spelers versterken. De krimp van de beroepsbevolking maakt een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt nog belangrijker. Vanuit programmalijn 3: Werkend Fryslân: Investeren in Human Capital en kennisinfrastructuur investeren we in een toekomstbestendige arbeidsmarkt. Een belangrijk netwerk hierbij zijn de vijftien partners die deelnemen aan het Hoger Onderwijsakkoord Fryslân (HOAF), de bijbehorende kennisagenda 2019-2025 en het Friese Onderwijsakkoord. 

Een verschuiving van vmbo naar havo en vwo is gaande. Dit zal op termijn ook leiden tot een lagere instroom in het MBO. De uitdagingen op het gebied van human capital zijn dus groot en divers. Om een bijdrage te kunnen leveren aan de grote transitieopgaven en de productiviteit te verhogen moeten we investeren in de werknemers van nu (leven lang ontwikkelen), de werknemers van de toekomst en in de aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt De inhoudelijke thema’s binnen de RUG/Campus Fryslân en het versterken van het onderwijsakkoord MBO, HBO en WO dienen een impuls te geven aan de kennisontwikkeling binnen de provincie.

Hiervoor moeten ondernemers en kennisinstellingen elkaar kunnen vinden om samen aan actuele vraagstukken te kunnen werken. Vanuit programmalijn 4: Verbonden Fryslân, Investeren in ecosystemen voor kansrijke clusters wordt voor een sterkere en veelzijdige economie verschillende disciplines samengebracht op één plek. We blijven daarom belangrijke kennisinstituten, -platforms en -clusters ondersteunen mits ook het Rijk en de kennisinstellingen bijdragen. Door te investeren in kansrijke clusters en de bijbehorende ecosystemen stimuleren we stuwende bedrijvigheid. Hiermee leveren we een positieve bijdrage aan het regionale inkomen, het verdienvermogen en het opleidingsniveau. 

Door de clustering te koppelen aan de transities dragen we bovendien direct of indirect bij aan bijvoorbeeld een reductie van CO2 uitstoot of verbetering van het leefklimaat. 
Een optimaal digitaal netwerk is randvoorwaarde voor het verwezenlijken van onze ambitie om de economische structuur in Fryslân te versterken. Digitalisering wordt een steeds belangrijker onderwerp richting de nieuwe economie. We onderzoeken in 2022 in hoeverre we de kennis, o.a. A.I. (Artificial Intelligence) en smart industry, hierom binnen de diverse clusters kunnen gaan delen.  De ambitie voor agrofood is om zoveel mogelijk agri- en zuivelpartijen te binden aan Fryslân, als kloppend zuivelhart van Nederland en daarbuiten. Dairy Valley moet hierdoor uitgroeien tot een internationaal toonaangevend kennisknooppunt. We willen daarnaast dat ook de internationale positie van de Friese watertechnologiesector verder is versterkt. Door middel van lobby zetten we in op structurele financiering van Wetsus voor na 2023. 

Om effectief en efficiënt te opereren om onze (economische) ambities te realiseren, is het van strategisch belang dat wij op verschillende schaalniveaus (noordelijk, landelijk, Europees) samenwerken vanuit een gezamenlijke visie. 

Europees schaalniveau
Het Europees economisch beleid is richtinggevend voor de koers die wij varen. Europa bevindt zich inmiddels in de nieuwe programmaperiode 2021 – 2027. Ook voor deze nieuwe Europese programmaperiode vormt de ‘Research and Innovation Smart Specialisation Strategy’ (RIS3) de basis van onze bijdrage aan Europa. We benoemen in de RIS3 een viertal transities (circulaire economie, energietransitie, gezondheid en digitalisering) die kansen bieden voor innovaties met maatschappelijke impact gelet op de kernkwaliteiten van Noord-Nederland. Ook wordt ingegaan op de noodzakelijke randvoorwaarden voor deze transities: een goed werkend innovatie ecosysteem, human capital, ondernemerschap en grensoverschrijdende samenwerking. Hiermee sluit de insteek van de RIS3 goed aan bij het Friese bestuursakkoord ‘Geluk op 1’, de beleidsbrief Circulaire Economie en de beleidsnota economie van de provincie Fryslân.

Fryslân is (evenals Drenthe en Flevoland) door de Europese Commissie aangemerkt als transitieregio. Dit houdt in dat we op een gegarandeerd aandeel aan EFRO middelen kunnen rekenen. In de programmering van het EFRO programma houden we rekening met deze status en is deze geborgd. In 2021 is de RIS3 vastgesteld en gebruikt als basis voor o.a. de EFRO programmering 2021-2027. In 2022 worden de eerste instrumenten onder het nieuwe EFRO programma geopend. Daarnaast gaan we in 2022 aan de slag met de verdere implementatie van de RIS3. Dit houdt o.a. in dat we de RIS3 monitoring door ontwikkelen en stakeholders meenemen in onze nieuwe koers. We willen gezamenlijk met onze stakeholders vraag gestuurd werken aan de RIS3 transities. Dit houdt bijvoorbeeld in dat we onze EFRO instrumenten nog meer dan voorheen ontwikkelen op basis van behoeften uit de markt. Belangrijk uitgangspunt hierbij is de verschuiving van ‘subsidie zoekt project’ naar ‘Noord-Nederland zoekt goede ideeën en projecten’.  

Landelijk schaalniveau
Binnen de MKB Samenwerkingsagenda, ook wel het landsdelig arrangement genoemd, werken wij nauw samen met het ministerie van Economische Zaken & Klimaat, de Nederlandse provincies en MKB Nederland. Binnen dit platform informeren de partijen over de economische beleidsontwikkelingen en wordt ernaar gestreefd dat partijen instrumenten in samenhang aanbieden. Daarnaast is deze agenda het vehikel om afspraken te maken voor gezamenlijke beleidsinzet van Rijk en onze regio vast te leggen en uit te voeren. 

Vanuit het topsectorenbeleid van het Rijk is in 2019 de Kennis- en Innovatie Agenda (KIA) voortgekomen. Ambtelijk zijn we hierbij aangesloten om er voor te zorgen dat er kennis- en innovatieprogramma’s opgezet worden in de provincie.

Noordelijk schaalniveau 
Samen met de provincies Groningen en Drenthe sturen wij aan op een sterkere samenwerking tussen de spelers die een verbindende en uitvoerende rol hebben binnen de innovatieketen. Hiervoor is in 2018 een start gemaakt met de Economic Board Noord-Nederland (EBNN). Dit is de tafel waaraan onderwijs, ondernemers en overheden de economische ambities vorm willen geven. 

De belangrijkste vraagstukken waar wij met Groningen en Drenthe gezamenlijk aan werken is de aansturing van de NOM met het ministerie van Economische Zaken & Klimaat, de ontwikkeling van een gezamenlijke internationale acquisitiestrategie (zie beleidsveld 4.2) en het verbeteren van onze aansturende rol binnen het noordelijke ecosysteem. 

Lobby
Onze ambitie is dat Noord-Nederland ook in de periode 2021-2027 toegang houdt tot de strategische Europese fondsen. Wij willen als provincie altijd scherp zijn op externe ontwikkelingen die impact kunnen hebben op onze Friese ambities. Daarom houden wij zelfstandig en via het SNN een lobbyagenda bij. Op Europees niveau is het gelukt om voor Noord-Nederland voor de periode 2021-2027 een bedrag van € 108 mln. aan EFRO-middelen (+ € 19,5 mln. Rijkscofinanciering) binnen te halen. Op het terrein van circulaire economie manifesteren wij ons op landelijk en Europees niveau. Tevens is er een nieuw fonds bijgekomen in reactie op COVID19: REACT EU. Hiervoor is voor Noord-Nederland €45 mln. (+ €6 mln. Rijkscofinanciering) beschikbaar.

Onze ambitie is om in de periode 2021-2027 minimaal €130 miljoen uit een breed palet aan Europese middelen voor de regio Fryslân binnen te halen. Dit doen we o.a. door het opzetten we een Friese Projectenmachine, die inmiddels operationeel is. Dit betreft een samenwerking tussen de provincie en Friese gemeenten, kennisinstellingen, ondernemers en maatschappelijke instellingen. De Friese Projectenmachine is gericht op het ontwikkelen van meer en betere projecten waarmee een beroep op Europese middelen kan worden gedaan. 

In 2028 hebben Friese inwoners profijt van een slimme groei van het toerisme in onze provincie. Dat is de missie uit onze beleidsnota Gastvrij Fryslân 2028. Dit betekent dat wij inzetten op een gebalanceerde groei van recreatie en toerisme met een goede spreiding over de hele provincie, een verlenging van het seizoen en het aantrekken van nieuwe doelgroepen, zoals een versterking van de zakelijke markt en het inzetten op meer cultuurtoerisme (naast natuurlijk ook het blijven inzetten op bestaande doelgroepen als jonge gezinnen). Recreatie en toerisme moeten zo, naast economische ontwikkeling, bijdragen aan een prettige en gezonde woon- en leefomgeving, bijdragen aan het behoud van natuur- en cultuurerfgoed en leiden tot toekomstbestendige banen (people, planet, profit). Zo dragen recreatie en toerisme bij aan brede welvaart.   
De afgelopen twee jaren stond de sector in het teken van de coronacrisis. Voor een deel van de toeristische sector in Fryslân betekende dit dat zij juist meer gasten uit eigen land hebben ontvangen. Een ander deel van de sector heeft echter grote omzetverliezen geleden door de beperkende coronamaatregelen en het wegvallen van buitenlandse bezoekers. Dit heeft ertoe geleid de provincie voor op de korte termijn maatregelen heeft getroffen om de sector te ondersteunen. Een voorbeeld hiervan is de subsidieregeling ‘Verblijf en excursies’ uit het herstelpakket ‘No & Moarn II.’ Voor 2022 ligt de focus met name weer op acties voor op de langere termijn, uitvoering van de opgaven die zijn vastgelegd in de beleidsnota ‘Gastvrij Fryslân 2028’ van april 2020, én het vasthouden en blijven interesseren van bezoekers die Fryslân juist dankzij de coronacrisis wisten te vinden. Echter, met de stijgende energielasten stijgen ook de zorgen voor de sector. Hierdoor kan het aanbod onder druk komen. Het doorvoeren van de prijsstijgingen zal ook invloed hebben op de bezoekers. Dit heeft zeker onze aandacht.