Samenvatting

In deze jaarstukken kijken we terug op 2023, het eerste jaar van het nieuwe bestuursakkoord.

Onderstaand stellen we diverse onderwerpen en projecten aan de orde waar we in 2023 met succes aan gewerkt hebben, maar ook een aantal onderwerpen  die vertraging hebben opgelopen of om een andere reden in het oog springen.  We sluiten af met een financiële blik op 2023.

Wij hebben een paar belangrijke stappen gezet voor een betere bereikbaarheid binnen Fryslân, zoals aangekondigd in het Bestuursakkoord ‘Oparbeidzje foar Fryslân’. Voor het openbaar vervoer is de Friese busconcessie 2024-2034 op 17 oktober 2023 gegund aan Qbuzz. De gunning is op dit moment nog niet onherroepelijk, de bezwaarprocedure loopt nog (maart 2024). Daarnaast zijn de voorbereidende onderzoeken gestart die nodig zijn voor het nemen van de Startbeslissing Lelylijn, welke de minister naar verwachting eind 2024 zal nemen.

Wij blijven inzetten op het verbeteren van de verkeersveiligheid, met extra prioriteit voor jongeren en ouderen. Wij willen het aantal verkeersdoden en verkeersgewonden in Fryslân terugdringen, onder andere door te investeren in onze eigen infrastructuur.

In 2023 zijn er meerdere gesprekken geweest met het Rijk over de vervanging van meerdere bruggen zoals die bij het Prinses Margrietkanaal en bij de Sluis Kornwerderzand. Dit laatste heeft ook te maken met verziltingsproblematiek. Een ander aandachtspunt zijn de resterende openbaar toegankelijke NABO's (niet actief beveiligde spoorwegovergangen). De aanpak hiervan is vertraagd omdat ProRail nog geen overeenstemming heeft bereikt met de rechthebbenden.

Tot slot is er in 2023 gewerkt aan een afronding van aantal van de grote infraprojecten, zoals De Centrale As en Knooppunt Joure. En in 2023 is het besluit genomen tot realisatie van twee provinciale doorfietsroutes. Deze komen in 2024 (N355 Quatrebras-Twijzel) en in 2025 (N358 Blauforlaet-Surhuisterveen) in uitvoering.

We hebben de ontwerpversie van het Fries Programma Landelijk Gebied (FPLG) ingediend bij het Rijk. Dit programma moet de komende jaren de basis vormen voor het halen van landelijke doelstellingen op het gebied van stikstof, natuur, water en klimaat. Ook zijn vier maatregelpakketten ingediend, met concrete maatregelen waar we in 2024 en 2025 alvast mee willen beginnen. Na consultatie van het rijk moeten al deze stukken in 2024 worden verwerkt tot definitieve versies. 

Eind 2023 hebben we onze ruimtelijke agenda opgestuurd naar het Rijk. Dit diende als opmaat naar de herijking van onze provinciale omgevingsvisie (POVI). De nieuwe Omgevingsvisie is het overkoepelende beleidskader waarin een integrale afweging wordt gemaakt over de verdeling en inrichting van de Friese ruimte. Kortom: hoe zorgen we ervoor dat Fryslân een leefbare, veilige en mooie provincie blijft? In 2024 beginnen we met dit proces.

Natuur
Het Natuurpact is niet toereikend voor de ambities ten aanzien van herstel en bevorderen van de natuur en biodiversiteit.  De gesprekken met het Rijk hierover lopen (vanuit FPLG en een midtermreview in 2025). Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het realiseren van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) en het realiseren van natuur in gesubsidieerd beheer ANLb (voor o.a. doelen t.a.v. weidevogelbeheer en KRW). 

In 2023 is de vraatschade veroorzaakt door ganzen gestegen ten opzichte van vorig jaar. De meest betrokken partijen (landbouw en natuur) werken in een Regiegroep aan een advies over het nieuwe ganzenbeleid. Het opstellen van het nieuwe ganzenbeleid is vertraagd omdat er meer tijd nodig was om tot een gedegen advies te komen voor het college van GS.

Er is in 2023 gestart met het robuuster maken van acht weidevogelkerngebieden in het kader van het Aanvalsplan Grutto (weidevogelplusgebieden). Vier gebieden in 2022 en vier gebieden in 2023. Deze gebieden kunnen pas worden afgemaakt als de volgende onderdelen van het Aanvalsplan Grutto gereed zijn: langlopende beheercontracten, plus beheervergoedingen en verdienmodellen.

Landbouw
We hebben verder uitvoering gegeven aan de landbouwagenda. Een deel van het budget is vrijgevallen. De geplande openstellingen van GLB-subsidieregelingen zijn doorgeschoven naar begin 2024.

Water
We werken aan een vitaal en veerkrachtig watersysteem, met een goede bodem- en waterkwaliteit. Vanwege diverse ontwikkelingen (landelijke beleidsontwikkeling, voortschrijdend inzicht, inmiddels uitgevoerd onderzoek)is een update nodig van het beleid rondom de waterkwaliteit. Hiermee is gestart in 2023 en deze wordt in 2024 aan de Staten voorgelegd. 
We zien een stijging van de gebruiksdruk op het oppervlaktewater door o.a. een toename van zwemmers en recreatievaart. Daarnaast zien we een verslechtering van de waterkwaliteit door de overlast van algen en bacteriën. Dit wordt veroorzaakt door een hogere watertemperatuur en meer hevige piekbuien met een grotere afspoeling als gevolg. Er is hier veel aandacht voor, maar het gaat enige tijd duren voordat het watersysteem voldoende robuust is om de gevolgen van het veranderende klimaat op te vangen. De zwemwaterkwaliteit in Fryslân was in 2023 gelukkig voor 50 van de 53 locaties goed tot uitstekend.

Veenweide
Er wordt uitvoering gegeven aan de Friese Veenweideaanpak met 6 programmalijnen. Er zijn verschillende gebiedscommissies actief binnen deze Aanpak. In 2023 is een nieuwe commissie van start gegaan: Idzegea. Er is besloten voor nu te stoppen met de integrale gebiedsontwikkeling in de Brekkenpolder. Reden hiervoor is dat er nog te weinig draagvlak in het gebied is om het opgestelde Startdocument door te vertalen naar een plan van aanpak.
Voor de funderingsaanpak is rond de zomer besloten hoe de Friese overheden de inwoners van het veenweidegebied kunnen voorlichten en ondersteunen bij onderzoek en aanpak van funderingsproblemen. In het najaar is uitwerking daarvan gestart. 

Energietransitie
We hebben een deel van de opbrengst van het Windpark Fryslân beschikbaar gesteld voor het verduurzamen van mienskipsgebouwen. Op deze manier kwamen de opbrengsten van de windmolens terecht in de Fryske Mienskip. Dit heeft onder andere geresulteerd in het verduurzamen van 85 Friese dorpshuizen en 46 sportaccommodaties.

De vijf investeringsprogramma’s die we ontwikkelen samen met stakeholders, waarin innovatie en circulaire economie belangrijk aandachtspunten zijn, zijn in concept gereed.
Via verschillende subsidieregelingen, al dan niet gefinancierd met Europese programma’s zoals EFRO, hebben we meer ondernemers kunnen bereiken en ondersteunen dan geprognosticeerd. Zo zijn er bijvoorbeeld vanuit het Founded in Fryslân programma 50 innovatieve start-ups begeleid. 

Vanwege de economische impact en het belang daarvan voor Fryslân is er een zesde speerpunt toegevoegd aan de Blue Delta Fryslân, namelijk Gastvrijheidseconomie. De resultaten die we willen behalen op het gebied van Recreatie en Toerisme, zijn onderverdeeld in de zeven opgaven die centraal staan in het beleid ’Gastvrij Fryslân 2028’. Hierbij werken we samen met de Triple Helix partners eraan dat Friese inwoners profijt hebben van een slimme groei van het toerisme.

Leefbaarheid
De resultaten voor wat betreft Leefbaarheid liggen op koers. De laatste openstellingen van het Iepen Mienskipsfûns zijn afgerond. In totaal zijn er in de periode van het - inmiddels vorige - IMF 918 leefbaarheids-projecten gehonoreerd.

Wonen
Op het gebied van Wonen hebben we in april 2023, samen met het Rijk en gemeenten, onze handtekening gezet onder de inspanningsverplichting van 17.700 nieuwe woningen in Fryslân tot en met 2030. Anticiperend op de Wet Versterking regie volkshuisvesting hebben we de gesprekken met gemeenten en Friese partners geïntensiveerd. Daarnaast hebben we het idee van een Fries Woonplan geïnitieerd. Hier starten we in 2024 mee, waarbij we onze Friese stakeholders intensief betrekken.

Sport
Via diverse subsidies en subsidieregelingen hebben we de sport in onze provincie een impuls gegeven. Hiermee werden onder meer Fryske sporten en grootschalige sportevenementen ondersteund. Bij het project schoolschaatsen hebben we ingezet op meer spreiding door de provincie, in plaats van ons te richten op grote schoolklassen in de grotere plaatsen. Dat heeft ertoe geleid dat we 183 in plaats van de geplande 138 scholen hebben bereikt. Doordat dorpsscholen vaak relatief klein zijn, werden hierdoor minder kinderen bereikt dan de doelstelling (7.662 in plaats van 9.640).

Cultuur
Ook in 2023 is weer geïnvesteerd in de culturele sector. Via de Stimuleringsregeling Cultuur en de regeling Iepenloftspullen hebben we weer een groot aantal bijzondere culturele producties ondersteund. Ook hebben we vorig jaar geïnvesteerd in musical De Tocht, die vorig jaar tevens in première is gegaan. Daarnaast hebben we ervoor gekozen om nog geen nieuwe regeling Musea & Kunstinfrastructuur in het leven te roepen, maar in plaats daarvan de lopende subsidies met een jaar te verlengen om zo in alle rust de goede besluiten te kunnen nemen.

Organisatieontwikkeling
2023 was een belangrijk jaar voor de ontwikkeling van de provinciale organisatie. Het reeds ingezette organisatie ontwikkeltraject heeft in 2023 verder vorm gekregen. Het traject richt zich op zaken als leiderschap, resultaatgerichtheid en bestuurlijke sensitiviteit. Met het opgestelde organisatieplan is er een 2023 een nieuw organisatiemodel ontwikkeld en ingevoerd.  

Inclusiviteit
In het kader van de ambitie op inclusiviteit en diversiteit behalen we de doelwaarde zowel voor het trainee-programma in het algemeen alsook het programma voor de statushouders. Dit is belangrijk voor de binding van jong talent binnen de provinciale organisatie. Het aantal participatiebanen blijft wel enigszins achter op de gestelde doelwaarde. Wel is er door de jaren heen een stijgende lijn in het aantal participatiebanen. Eén van de redenen waardoor wij de doelstelling niet realiseren is dat medewerkers met een doelgroepenverklaring participatiewet die via een dienstverleningscontract werkzaam zijn, nog niet meegeteld mogen worden. Er is hiervoor wetgeving in voorbereiding om dit wel te mogen.

Digitalisering
Op het gebied van digitalisering is in 2023 een data-strategie ontwikkeld en is er een moderniseringsslag doorgevoerd rond managementrapportages. Daarnaast heeft digitalisering een plek gekregen in onze Samenwerkingsagenda 2030 met de gemeente Leeuwarden.

De totale lasten in de begroting 2023 bedragen ruim € 587 mln. De meerjarenbegroting neemt de komende jaren echter af . De maatschappelijke opgaven zijn echter veel groter en om onze ambities waar te maken, blijven we actief de samenwerking zoeken met onze partners en naar financieringsmogelijkheden van andere partijen, bijvoorbeeld van het Rijk en Europa. 

De meerjarenbegroting is tot en met  2030 sluitend. Vanaf 2031 zakt het begrotingssaldo onder nul.  Hiermee wordt niet voldaan aan het uitgangspunt uit het bestuursakkoord dat de meerjarenbegroting structureel sluitend is. Voor nu wordt dat acceptabel geacht. Als er meer inzicht is in de impact van de herverdeeleffecten van het provincie fonds en mogelijke herziening van het provinciaal belastinggebied vanaf 2030 is er nog voldoende tijd om hier op te anticiperen met eventueel aanvullende maatregelen.

Het vrij besteedbaar deel van de vrij aanwendbare reserve (VAR) bedraagt aan het einde van deze coalitieperiode € 81,4 mln. Dit zijn éénmalige middelen.

Financiën

Na mutaties reserves bedragen de totale baten over 2023  € 591,1 mln. en de totale lasten € 552,0 mln. In de onderstaande tabellen staat hoe de baten en lasten zijn opgebouwd. 

Baten

Inkomsten	Bedragen  € 1.000
Provinciale leningen	72.889
Uitkering provinciefonds	244.322
Dividenden	21.840
Ontvangen rente	16.291
Overige algemene dekkingsmiddelen	5.715
Overige baten	59.676
Onttrekking reserve	170.332
Totaal	591.066

Lasten
Als provincie geven wij middelen uit voor de uitvoering van verschillende taken en activiteiten. Voor een deel zijn dat wettelijke taken, zoals op het gebied van Verkeer en Vervoer, Milieu, Natuur en Friese taal. Wij investeren daarnaast ook in ‘autonome taken’ zoals bijvoorbeeld Economie, Onderwijs en Sport. Wij hebben dit in de provinciale begroting verdeeld in onderstaande programma’s. In 2023 heeft de uitvoering van ons beleid geleid tot de onderstaande lasten:

Lasten	Bedragen x € 1.000
Bestuur	19.917
Infrastructuur	139.053
Omgeving	147.394
Economie	39.036
Mienskip	71.476
Bedrijfsvoering	94.685
Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien	40.427
Totaal	551.988*

* Dit bedrag is inclusief € 97,6 mln. vorming van reserves

Jaarrekeningresultaat
Uit de bovenstaande tabellen blijkt dat de baten hoger zijn dan de lasten. Na mutaties reserves bedragen de totale lasten over 2023 €  552,0  mln. en de totale baten € 591,1  mln.. Hiermee sluit de jaarrekening met een positief resultaat van € 39,1  mln. 

Wij stellen voor om in totaal €  0,8 mln. via resultaatbestemming door te schuiven naar 2024 en latere jaren.  Als de voorgestelde € 0,8 mln. wordt ingezet, dan bedraagt de stand van de VAR aan het einde van de begrotingsperiode (2027)  €  81,4 mln.