Paragraaf 10. Samenwerkingsverbanden

Als provincie werken we in toenemende mate met een grote verscheidenheid aan partners op allerlei gebieden en onderwerpen samen. Als het gaat om ‘gebiedsgerichte’ samenwerking, onderscheiden we drie vormen:

• Vanuit het gebied: er is een  langjarige samenwerkingsstructuur in een gebied waarvan de betrokken (overheids)partijen voldoende en voldoende regelmatig met elkaar te maken hebben om zo’n vaste structuur lonend te maken. De gemeenschappelijkheid en de gezamenlijke opgaven in het gebied vormen daarmee  de basis voor een (uitvoerings)programma of gebiedsagenda.
• Vanuit de thematiek: deze samenwerking komt voort uit het belang gezamenlijk specifieke thema’s aan te pakken (bijvoorbeeld verzilting, veenweide, economische ontwikkelagenda’s). Vaak overlappen die thema’s meerdere gebieden, waarbij wordt gewerkt met een vaste samenwerkingsstructuur.
• Vanuit de maatschappij: maatschappelijke initiatieven spelen zich vaak af in een specifiek geografisch gebied. Daarbij aansluiten als overheid leidt dan ook tot een vorm van gebiedsgerichte samenwerking.

Hieronder worden een aantal vormen van samenwerken vermeld.

De afgelopen jaren wordt de bestuurlijke regionale samenwerking in toenemende mate vorm gegeven door het aanvragen en uitvoeren van Regio Deals. De Regio Deals vormen hierbij veelal de motor voor de samenwerking in het betreffende gebied. In 2023 zijn er twee Regio Deals gehonoreerd (regio’s Noordwest-Fryslân en Waddeneilanden). Tevens is een nieuwe Regio Deal aangevraagd (regio Zuidwest-Fryslân).

Onderstaand wordt nader ingezoomd op de Regionale Samenwerking in de regio’s Noordoost, Zuidoost, Zuidwest, Noordwest en Waddeneilanden.

Regio Noordoost-Fryslân 
De samenwerking in de regio Noordoost-Fryslân krijgt al jaren vorm via de zogenaamde Agenda Netwerk Noordoost (ANNO).  Er wordt gewerkt aan de opgaven woningbouw, mobiliteit, groen + blauw, de DOM’s en de twee thema 's Duurzame Economie, en Boeie, brûse en bine. Het resultaat dat de partners voor ogen hebben is om in 2040 de topregio van Nederland te zijn; de regio om te wonen, werken en recreëren. Eind 2023 is een start gemaakt met de herijking van de Agenda. 

In deze regio participeert de provincie ook in de Regio Deal. Projecten die de economie in de regio versnellen kunnen subsidie aanvragen vanuit de subsidieregeling Versnellingsagenda. Zowel de Regio Deal als de Versnellingsagenda lopen 31 december 2025 af. In 2023 is daarom gewerkt aan de legacy van de Regio Deal en is voorgesteld om de aflooptermijn van gesubsidieerde projecten binnen de Versnellingsagenda te verlengen tot uiterlijk 31 december 2026. Hiervoor is per 1 januari 2024 de samenwerkingsovereenkomst voor de Versnellingsagenda ook met één jaar verlengd, namelijk van 1 juli 2026 tot 1 juli 2027. Hiernaast is in 2023 gestart om de haalbaarheid van een nieuwe aanvraag voor een Regio Deal te onderzoeken. 

Regio Zuidoost-Fryslân 
De Regio Deal Zuidoost-Fryslân is in 2020 gesloten en zet in op versterking van de brede welvaart en de leefbaarheid in de regio. In 2023 is duidelijk geworden dat niet alle projecten uit de Regio Deal voor de einddatum (1 oktober 2024) kunnen worden afgerond. Hierop is het Rijk verzocht de Regio Deal te verlengen tot 1 oktober 2025. Dit verzoek is gehonoreerd.  De provinciale cofinanciering zal komen uit bestaande budgetten in de begroting.
Parallel hieraan is in 2023 het vervolg op de Regio Deal bij de partners verkend. Het Regiobestuur heeft medio 2023 uitgesproken door te willen gaan met de samenwerking in de regio. De exacte invulling hiervan wordt met de betrokken partners nader uitgewerkt. 

Regio Noordwest-Fryslân
In 2023 heeft de regio Noordwest-Fryslân een Regio Deal met het Rijk gesloten. De regio had een Rijksbijdrage van € 20 mln. gevraagd en dit verzoek is gehonoreerd. De uitvoering van de Regio Deal wordt zowel inhoudelijk als financieel door de provincie ondersteund. De Regio Deal is gebaseerd op drie programmalijnen (veerkrachtige economie, van krimp naar kwaliteit van leven en natuurlijk in balans) en dient vanuit de één overheidsgedachte als “voertuig” onder de regionale samenwerking in de regio. 
In de periode november 2023 – maart 2024 wordt gewerkt aan het opstellen van het Programmaplan voor de komende 4 jaar. Daarnaast leggen de partners de afspraken waarop zij gaan samenwerken aan de uitvoering van de Regio Deal vast in een Samenwerkingsovereenkomst. De provinciale cofinanciering zal komen uit  bestaande budgetten in de begroting.

Regio Zuidwest-Fryslân
De regionale samenwerking in Zuidwest-Fryslân wordt vorm gegeven via de Gebiedsagenda Súdwesthoeke. De focus hierin zijn de vier opgaven, te weten de Friese IJsselmeerkust, Natuur-inclusief Platteland, Vitale Kernen en Stedelijke Zone A6/A7.  Het jaar 2023 heeft vooral in het teken gestaan van het voorbereiden en indienen van een Regio Deal. De partners in de regio hebben namelijk uitgesproken de samenwerking in de regio een extra impuls te willen geven door het aanvragen van een Regio Deal (5e tranche). Hierop is door alle betrokken partijen veel inspanning geleverd om te komen tot een goed onderbouwde aanvraag. Nadat door de verschillende colleges met de tekst van de aanvraag was ingestemd is  deze op 30 oktober 2023 formeel ingediend. Inmiddels is duidelijk dat het Rijk een deal wil sluiten met de regio en hier € 17,5 mln. voor heeft gereserveerd. De provinciale cofinancieirng zal komen uit bestaande budgetten in de begroting.

Regio Waddeneilanden
De provincie ondersteunt het programma Waddeneilanden dat de “brede welvaart” als overkoepelend thema heeft. Het Samenwerkingsverband De Waddeneilanden, met daarin vertegenwoordigd de vijf Waddeneilanden, trekt dit programma dat de basis is voor de Regio Deal. Het convenant Regio Deal is op 1 november 2023 ondertekend door bestuurders van het Rijk, de provincies Fryslân en Noord-Holland en de eilandgemeenten.  

Voor de Regio Deal heeft de regio een Rijksbijdrage van € 15,5 mln. gevraagd en dit verzoek is volledig gehonoreerd. De beide provincies en de gemeenten leggen gezamenlijk eenzelfde bedrag op tafel. Nu de ondertekening rond is, wordt een start gemaakt met de uitvoering van de Regio Deal voor de komende vier jaar.  De provinciale cofinanciering zal komen uit bestaande budgetten in de begroting.
Hiermee kan een belangrijke impuls worden gegeven aan plannen op het gebied van woningbouw, onderwijs, innovatief ondernemerschap, bereikbaarheid en een duurzame ontwikkeling van de eilanden. Dit alles draagt bij aan de versterking van de leefbaarheid. De overheden willen hier samen aan werken; de regie ligt bij de Gemeenschappelijke Regeling van de eilanden.

Netwerk Mienskipsinitiatieven 
In 2023 zijn Streekwurk, Sport Fryslân, Doarpswurk, Keunstwurk en de gemeenten Súdwest-Fryslân, De Fryske Marren en de gemeenten op de Waddeneilanden gestart met een pilot in twee gebieden: Zuidwest-Fryslân en de Waddeneilanden. De organisaties binnen het ondersteuningsnetwerk willen de initiatieven en vrijwilligers beter ondersteunen door hun krachten te bundelen, maar vooral ook de Mienskip stimuleren om zelf aan de slag te gaan met (de leefbaarheid van) hun Mienskip. De keuze is gemaakt om pragmatisch van start te gaan door eerst ‘aan de achterkant’ te beginnen. Dit betekent dat er in de twee regio’s op werkvloerniveau een kernteam is gestart waarin wordt samengewerkt [‘netwerkoverleg’]. In de loop van 2024 vindt een evaluatie plaats. Afhankelijk van deze uitkomsten  wordt de samenwerking in de pilotregio’s mogelijk verder ‘verdiept’ en vindt er uitbreiding naar de andere regio’s plaats.

Samenwerkingsagenda Fryslân Leeuwarden 2030
Dit betreft de samenwerkingsagenda met de gemeente Leeuwarden. Gemeente en Provinsje bundelen de krachten richting 2030 waarin een aantal majeure opgaven leidend zijn: o.a. Spoorzone, Kennisinfrastructuur, Culturele infrastructuur, digitalisering en Greidhoeke plus.

In het bestuursakkoord is hier de volgende passage over opgenomen: 
‘Voor het geld voor de projecten uit de samenwerkingsagenda met Leeuwarden kijken wij naar lopende programma’s. 
In Q3/Q4 2023 is de verkenning gestart waar lopende programma’s gekoppeld kunnen worden aan de samenwerkingsagenda met Leeuwarden. De verwachting is daar in Q1/Q2 2024 duidelijkheid over te kunnen geven.

Initiatieven vanuit de Mienskip weten de provincie steeds vaker te vinden. Facilitering hiervan vindt o.a. plaats via de uitvoering van het Iepen Mienskipfûns. De beleidsbrief ‘grote integrale maatschappelijke initiatieven’ van 16 september 2020 geeft richting aan hoe we als provincie om willen gaan met majeure maatschappelijke initiatieven, zoals de reeds lopende initiatieven Holwerd aan zee (www.holwerdaanzee.nl), Nannewiid en de gebiedspilot Tsjûkemar. Provincie, Wetterskip en gemeente De Fryske Marren werken samen met de club van aanjagers van de Tsjûkemar aan de uitvoering van projecten in en om het meer, waarbij de regie in het gebied ligt (www.tsjukemarplannen.nl). 

LEADER (Liaison Entre Actions de Développement de l'Économie Rurale) is een Europees programma voor plattelandsontwikkeling en valt onder het GLB-NSP. Het doel van LEADER is om inwoners en organisaties in plattelandsgebieden samen te brengen en na te laten denken over de toekomst van hun eigen omgeving. LEADER stelt gebieden in staat om het heft in eigen handen te nemen en te bepalen aan welke doelen zij zelf willen werken. 

Het afgelopen jaar stond in het teken van het selecteren en voorbereiden van nieuwe LEADER-gebieden. Na advies van een onafhankelijke selectiecommissie heeft GS besloten om de regio’s Noordwest-, Zuidoost- en Zuidwest-Fryslân als LEADER-gebieden aan te wijzen voor de periode 2024-2027. Vanaf februari 2024 kunnen initiatiefnemers subsidieaanvragen indienen.  

Het jaar 2023 is voor DFA begonnen met een nieuw programmateam. Dit team is begonnen met onderzoek naar de status van de implementatie van de omgevingswet en een analyse van de huidige positionering van DFA. Voor de omgevingswet heeft dit geleid tot een uitvoeringsprogramma met de volgende onderdelen:

1. Inrichten van (ambtelijke) helpdesk.   
2. Samenwerken in capaciteit.   
3. Een gezamenlijk opleidingsprogramma.   
4. Finetunen VTH proces.   
5. Samenwerken in het ontwikkelen van omgevingsplannen.

Voor de communicatie is een website ingericht (www.defrieseaanpak.nl) en een animatie gemaakt (zie ook website). Tevens is specifiek voor de omgevingswet een gezamenlijk platform ingericht (Pleio omgeving) om documenten te delen, best practices te delen, vragen te stellen etc. 

In 2024 gaat DFA door met kennisdeling en wordt ook verder gewerkt aan Artificial Intelligence (AI) i.s.m. het Rijk, het delen van capaciteit (Pool van medewerkers omgevingswet), een kenniscentrum en een pilot Serious Gaming in participatieprocessen. 

De bestuurlijke overleggen tussen de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân, Vereniging van Friese Gemeenten (VFG) en de gemeente Leeuwarden ter bevordering van de Friese samenwerking van overheden zijn ook in 2023 voortgezet. Naast het afstemmen van actuele zaken, de Friese bestuurdersdag en het bevorderen van ‘horizontaal besturen’, worden ook de laatste ontwikkelingen besproken wat betreft bestuurlijke samenwerking (o.a. omgevingsvisie, Fries Programma Landelijk Gebied,  Mei-inoar foar it Frysk, regionale energiestrategie, sociaal domein, gemeenschappelijke regelingen) evenals samenwerking in bedrijfsvoering (zoals de Fryske Flekspool).

Ons land staat voor grote maatschappelijke opgaven, zoals op het gebied van wonen en leefomgeving, regionale economie en klimaat en energie.
Deze hebben onvermijdelijk ook raakvlakken met thema’s als digitalisering, bereikbaarheid, water, stikstof, natuur en de sociale vragen van leefbaarheid, cultuur en participatie (“brede welvaart”). De koepelorganisaties van de gemeenten, provincies en waterschappen, respectievelijk de VNG, het IPO en de Unie van Waterschappen hebben in verband daarmee de handen ineengeslagen.
Als opvolger van het IBP, het Interbestuurlijk Programma, is een hernieuwd aanbod gedaan aan het kabinet Rutte IV. De medeoverheden hebben daartoe in 2021 het stuk Krachtig Groen Herstel van Nederland opgesteld. 
Zij zien daarbij de nationale opgaven voor:

• Wonen & Leefomgeving,
• Regionale Economie en
• Klimaat & Energie als de ruggengraat en zij nemen de verantwoordelijkheid om deze opgaven door middel van integrale gebiedsontwikkeling te realiseren. Samen met het Rijk, als één overheid.

Daarbij zijn wel een drietal harde voorwaarden gesteld aan de afspraken voor de nieuwe kabinetsperiode:

• voldoende financiële middelen en een toereikend eigen belastinggebied;
• gelijkwaardigheid in interbestuurlijke verhoudingen;
• aandacht voor de uitvoerbaarheid van nieuwe taken en afspraken. 

Over deze onderwerpen vindt voortdurend overleg en besluitvorming plaats. Het gaat hier om langdurige processen, die niet direct concrete resultaten “opsmite”.

Rol in de Ruimte
Daarnaast is er in de afgelopen tijd in IPO-verband veel aandacht voor “Rol in de Ruimte”.
Het gaat daarbij om transities in de fysieke leefomgeving en de financieringssystematiek en de rol van de provincies hierbij. Er vinden regelmatig bestuurlijke gesprekken plaats met het Rijk over de gezamenlijke rol bij ruimtelijke voorstellen.
Ten aanzien van de transities in de fysieke leefomgeving gaat het nu om:

• Stikstof en Natuur;
• Klimaat en Energie;
• Wonen en Bereikbaarheid. 

De provincies spelen met hun gebiedskennis een belangrijke rol in het combineren van de verschillende opgaven en aanhaken van de juiste partners. Die rol van ‘gebiedsautoriteit’ is nodig om op bovenlokale schaal democratisch gelegitimeerd keuzes te maken.