Programma 1: Bestuur

In 2023 bestaat de Griffie 20 jaar. In 2003, met de invoering van de dualisering, maakten Gedeputeerde Staten geen deel meer uit van Provinciale Staten. Dit hield in dat Gedeputeerde Staten een eigen ambtelijke dienst kregen, met aan het hoofd de provinciesecretaris. Provinciale Staten kregen ook een eigen ambtelijke dienst, de griffie, met aan het hoofd de griffier. 

De griffie heeft zich in die twintig jaar ontwikkeld van een secretariële ondersteuning van Provinciale Staten naar een compacte professionele adviseur en dienstverlener voor de Staten. Hiermee kunnen Provinciale Staten steeds beter opereren in hun rollen als kadersteller, controleur en volksvertegenwoordiger. Waar de organisatie van de ambtelijke dienst vooral ingericht is rond het principe van opgavegestuurd werken, werkt de griffie voornamelijk procesgestuurd. 

Op 15 maart 2023 vinden verkiezingen van Provinciale Staten plaats. In 2022 is gestart met de voorbereidingen om dit proces goed te laten verlopen en om de nieuwe Staten een goede start te geven. Er zijn extra middelen ingezet op communicatie en er is een inwerkprogramma. Wat de uitspraak van de kiezers wordt is niet te voorspellen, maar als de trend van de afgelopen jaren zich doorzet, dan zal het aantal fracties toenemen en het gemiddeld zeteltal per fractie afnemen*. Dit houdt in dat binnen de fractie het werk niet door veel handen gedaan kan worden. Dat is een uitdaging voor de partijen, maar ook voor de griffie. Immers hoe kunnen de Staten zo ondersteund worden dat ze een goede sparringpartner zijn en blijven voor GS? Oftewel, hoe kunnen de onderscheiden rollen zo gepositioneerd worden dat het duale systeem goed functioneert?

*Zie ook NRK rapport Kennis maakt kracht, 4 juli 2022.

Taakvrijheid
De taken zijn voor een groot deel verplicht. Provinciale Staten stellen zelf het reglement van orde vast. 

Rolvrijheid
Bij het invullen van de vastgelegde taken hebben Provinciale Staten vrij veel vrijheden. Hierbij kan gedacht worden aan de commissiestructuur; vergaderlocatie, vergaderfrequentie, wijze van ondersteuning door de griffie, wijze van ondersteuning per fractie, keuze voor Statenakkoorden, coalitieakkoorden of samenlevingsakkoorden en dergelijke.

Budgetvrijheid
De structurele budgetten zijn voor grootste deel wettelijk en gaan over de vergoedingen voor Statenleden, Statengriffie en de ondersteuning van Statenfracties. Daarnaast valt de rekenkamer onder de overeenkomsten met derden. 

Toelichting

De begrote lasten betreffen alle met Provinciale Staten gemoeide middelen, o.a. voor de griffie, fracties en het onderhoud en de afschrijving van ICT-middelen. De begroting van 2023 is opgehoogd, omdat er in dit jaar Statenverkiezingen zijn.

Onderstaande voorstellen uit de kadernota zijn verwerkt in bovenstaande tabel.

Op 15 maart 2023 vinden verkiezingen voor Provinciale Staten plaats en zal na de onderhandelingen een nieuw college worden gevormd. Dit college zal voor de periode 2023-2027 een bestuursakkoord maken. Een bestuursakkoord waarin keuzes worden gemaakt en ambities geformuleerd voor de komende periode.
 
Naast het bestuursakkoord voeren Gedeputeerde Staten de provinciale wettelijke taken en kerntaken uit, zoals die zijn vastgelegd in provinciaal beleid. De ambtelijke dienst ondersteunt hierbij het college en de individuele leden van Gedeputeerde Staten. 
 
De context waarbinnen Gedeputeerde Staten werkt verandert. Maatschappelijke vraagstukken worden complexer en dat geldt ook voor het samenspel met de ‘omgeving’. Daarin kunnen belangen sterk verschillen en treedt er steeds meer polarisatie op. Het Nationaal programma landelijk gebied en de aanpak Stikstof zijn hiervan voorbeelden.

Taakvrijheid
De taken zijn voor een groot deel verplicht. Gedeputeerde Staten stellen zelf het reglement van orde vast. 

Rolvrijheid
Het verschilt per beleidsterrein, maar binnen de vastgelegde taken van GS, kunnen er keuzes gemaakt worden. Bijvoorbeeld in een meer of minder actieve (spil)functie als samenwerkend bestuurder, participatief of meer regulerend etc. 

Budgetvrijheid
Het gaat vooral over structurele budgetten die aan wettelijke taken verbonden zijn, namelijk de vergoeding van de leden en oud-leden van Gedeputeerde Staten en hun ondersteuning. Daarnaast is er het budget voor de veteranendag, dat beleidsmatig is vastgelegd. Er zijn geen tijdelijke budgetten.

Toelichting

De begrote lasten betreffen de salariskosten van de gedeputeerden, uitkeringen voor oud leden van Gedeputeerde Staten, representatiekosten en overige met het college gemoeide kosten.
De hogere baten bij de realisatie 2021 van € 684.000 betrof vrijval op de voorziening Waardeoverdracht pensioenen GS leden. Oorzaak was een rentewijziging waardoor de benodigde middelen in de voorziening naar beneden konden worden bijgesteld. Dit bedrag wordt jaarlijks aan het eind van het jaar berekend op basis van informatie van de Algemene Pensioen Groep (APG).

De commissaris van de Koning (CvdK) is naast voorzitter van Provinciale Staten en Gedeputeerde Staten ook rijksorgaan. De CvdK vertegenwoordigt de regering in de provincie Fryslân. In zijn rol als rijksorgaan heeft de CvdK verschillende taken die zijn uitgewerkt in een ambtsinstructie. We zorgen ervoor dat de CvdK deze rijkstaken goed kan uitvoeren. De CvdK krijgt hiertoe ondersteuning van zijn eigen kabinet en een communicatieadviseur.

Taakvrijheid
De taken van deze taakvelden kennen een grotendeels verplichtend karakter. De wettelijke taken van de CvdK bevinden zich vooral op de terreinen van openbare orde en veiligheid en van de kwaliteit van het openbaar bestuur in algemene zin. De commissaris bevordert de bestuurlijke integriteit, bevordert een goede samenwerking tussen overheden en in de provincie werkzame rijksambtenaren, bevordert een zorgvuldige behandeling van klachten en heeft een toezichthoudende rol richting de veiligheidsregio.

Rolvrijheid
De driedubbelrol van de CvdK (rijksorgaan, voorzitter PS, voorzitter en lid GS) vertaalt zich in een reeks aan wettelijke voorschriften. De rolvrijheid is daarom beperkt.

Budgetvrijheid
Het structurele budget is grotendeels bedoeld voor de vergoeding van de CvdK. Er zijn geen tijdelijke budgetten.

Toelichting

De begrote lasten betreffen de salariskosten van de CdK en aanverwante kosten.

Als provincie vinden we de kwaliteit van het openbaar bestuur in Fryslân van essentieel belang. Dat zit om te beginnen in het nastreven van publieke waarden als vertrouwen, toegankelijkheid, openheid, duidelijkheid, rechtmatigheid en onpartijdigheid. Deze waarden worden concreet in de manier waarop we gezamenlijk met andere (overheids)partijen grote maatschappelijke opgaven aanpakken. Deze werkwijze vergt bestuurskracht en adaptief vermogen om deze opgaven effectief aan te pakken. Uitgangspunt daarbij is om vanuit de eigen verantwoordelijkheden elkaars kracht en kennis zoveel mogelijk te benutten. We proberen ons daartoe in Fryslân als één overheid (horizontaal bestuur) te organiseren.

Ter bevordering van een gedeelde inzet op de interbestuurlijke opgaven heeft de provincie Fryslân via een brief richting gemeenten het initiatief genomen om de gezamenlijke inzet op de interbestuurlijke opgaven in de komende bestuursperiode - zowel die van de gemeenten in de periode 2022-2026 als die van de provincie in de periode 2023-2027 - optimaal op elkaar te laten aansluiten. De komende periode zal dit initiatief gezamenlijk verder vorm worden gegeven. 

Participatiebeleid
Het met de samenleving werken aan opgaven vraagt duidelijkheid over rollen en kaders bij participatie. In 2023 gaan bovendien nieuwe wetten in (de Omgevingswet en de wet Versterking participatie op decentraal niveau), die overheden verplichten participatiebeleid op te stellen. Met de beleidsbrief participatie (december 2022 in Provinciale Staten) wordt hieraan invulling gegeven. De beleidsbrief biedt een visie op participatie, met daarbij een praktische aanpak en inzet op kennisdelen en leren. 

Herstel na covid
We werken met medeoverheden verder aan het maatschappelijk en economisch herstel na de covid-19 crisis. In IPO verband hebben we samen met de koepelorganisaties van waterschappen en gemeenten een gemeenschappelijke agenda opgesteld, die aansluit bij het kabinetsaanbod “Krachtig groen herstel van Nederland”. 

Financiële positie gemeenten
De financiële positie van Friese gemeenten is op de lange termijn kwetsbaar. De provincie ondersteunt de gemeenten waar mogelijk, ook in de Haagse lobby.
Specifiek zijn er voor de gemeentelijke financiën veel onzekerheden vanaf 2026, omdat in het Regeerakkoord is afgesproken dat na 2025 de financiering van de decentrale overheden anders zal worden ingestoken. Dit blijkt ook uit de meicirculaire 2022 waarin de (Friese) gemeenten de komende jaren miljoenen extra ontvangen, maar vanaf 2026 sterk terugvallen in inkomsten. 

Weerbaarheid
Een andere belangrijke ontwikkeling is het toenemende belang van een weerbare overheid, zowel provinciaal als lokaal. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om thema's rondom integriteit, ondermijning, informatieveiligheid en privacy.

Taakvrijheid
Onder dit thema vallen:

• enkele verplichte toezichthoudende taken (op wijzigingen in de gemeentelijke indeling, de financiële gezondheid van gemeenten en gemeenschappelijke regelingen van gemeenten) met Wet Revitalisering Generiek Toezicht als grondslag;
• enkele optionele wettelijke taken (arhi en Wgr);
• vrijwel volledige taakvrijheid voor vernieuwen Friese bestuur.

Rolvrijheid

• Minimaal voor verplichte toezichthoudende en wettelijke taken;
• Maximaal voor vernieuwen Friese bestuur en samenwerking.

Een nieuwe ontwikkeling is bijvoorbeeld de rol van uitvoerder voor externe initiatieven.
In paragraaf 3.6 wordt ingegaan op de doorwerking van de nieuwe Omgevingswet.

Budgetvrijheid

Het budget voor de IPO bijdrage voor de kerntaak kwaliteit openbaar bestuur is hier opgenomen.
Er is budgetvrijheid bij het structurele budget bestuurlijke vernieuwing (€ 0,1 mln) en het bijbehorende tijdelijke budget (€ 0,4 mln).

Toelichting

De structurele subsidie aan de GR IPO is per kerntaak in het bijbehorende beleidsveld in de begroting opgenomen. Het betreft hier de lasten voor kerntaak Kwaliteit openbaar bestuur. Daarnaast betreft dit een structureel en een tijdelijk budget voor het onderwerp bestuurlijke vernieuwing. Het tijdelijk budget is tot en met 2023 in de begroting opgenomen.

Samenwerking in het Waddengebied
De uniciteit van het Waddengebied (eilanden, zee en kust) staat op het spel als gevolg van mondiale en regionale ontwikkelingen. Tegelijk ontstaan er kansen door grote investeringen die de komende jaren in het gebied worden gedaan. Deze ontwikkelingen en kansen stellen alle betrokkenen voor complexe uitdagingen. De nieuwe ‘governance’ voor het Waddengebied vormt de basis om met alle betrokken partijen (overheden en stakeholders), ieder vanuit zijn eigen rol en verantwoordelijkheid, te werken aan integrale oplossingen. Als provincie Fryslân vervullen we hierin een proactieve, verbindende rol.

De Agenda voor het Waddengebied 2050 vormt het beleidsmatige vertrekpunt voor de nieuwe governance. Focus voor de Waddenzee ligt op een duurzame bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee als natuurgebied en het behoud van het unieke open landschap. Voor het Waddengebied ligt de focus op veiligheid, vitaliteit en veerkracht. De Agenda voor het Waddengebied wordt uitgewerkt in een Uitvoeringsprogramma, waarvan de Friese opgaven in het Waddengebied een belangrijk onderdeel uitmaken. Op regionale schaal geven we samen met de provincies Noord-Holland en Groningen uitvoering aan het Investeringskader Waddengebied en het Waddenfonds.

Samenwerking in Europa
Bestuurlijke samenwerking strekt zich ook steeds meer uit tot over de landsgrenzen. De provincie Fryslân is volop actief in Europa en wil haar inzet op dit gebied de komende jaren verder uitbreiden. Daarmee geven we invulling aan de ambities die genoemd zijn in de Beleidsbrief en de Uitvoeringsagenda Fryslân en Europa 2020-2023 (zie voor de inhoud programma 4). 

Samenwerking in regio’s
Een duidelijke ontwikkeling in bestuurlijke samenwerking is de verdere opkomst van het gebiedsgericht werken. De omvang van het gebied kan daarbij verschillen van meerdere provincies tot een deel van een gemeente. Samen met partners in de streken geven we de samenwerking daarom opnieuw vorm. Bij meer integraal werken horen ook meer integrale, bredere budgetten, bijeen gebracht in minder regelingen dan nu.

Mijnbouwtafel
In 2022 is de Friese mijnbouwtafel opgericht om gezamenlijk bestuurlijk een eenduiding geluid naar laten horen. Partijen aan de tafel zijn Friese gemeenten, Wetterskip Fryslân en het ministerie van EZK, om actuele thema’s welke betrekking hebben op de diepe ondergrond te bespreken.

Samenwerking met Wetterskip Fryslân
Sinds 2021 wordt gewerkt aan verdere verbetering van de samenwerking met Wetterskip Fryslân. Beide besturen committeren zich aan dit traject, waarbij het belang van Fryslân voorop staat.

 
Lobby in Den Haag en Brussel
In zowel Den Haag als Brussel wordt beleid gemaakt dat van invloed is op onze provincie. Om meer zichtbaar te zijn, aan de voorkant mee te praten en meer aanspraak te kunnen maken op beschikbare budgetten, wil de provincie Fryslân zich meer profileren in m.n. Den Haag. Public affairs en lobby gaan daartoe focussen op voor Fryslân belangrijke thema’s. 
De lobby-activiteiten richten zich op het opbouwen van netwerken binnen de departementen, ambtelijk en bestuurlijk. Met de SNN-partners wordt een gemeenschappelijke lobby richting Rijk/Tweede Kamer en Europa gevoerd. Dit wordt afgestemd binnen de Regiegroep van het SNN (waar alle kroonbenoemden en noordelijke bestuurlijke trekkers in zitting hebben). Als vertegenwoordiger van alle provincies draagt het IPO gezamenlijke standpunten van provincies uit richting bewindspersonen en Tweede Kamerleden.

Taakvrijheid
Er vallen een aantal wetten met een optioneel karakter (arhi en Wgr) onder dit thema. Optioneel betekent dat aan provincies zelf de keuze is wel of niet tot samenwerking, al dan niet via gemeenschappelijke regelingen over te gaan. Indien dat gebeurt is er een redelijke mate van vrijheid in het ‘hoe’.

Rolvrijheid
Samenwerking is de kern van dit thema en niet geheel verrassend spelen onze bezigheden hier zich dan ook af in het kwadrant samenwerkende overheid. 

Budgetvrijheid
De structurele budgetten betreffen o.a. de bijdrage aan het SNN, de budgetten voor de samewerkingsverbanden het Omgevingsberaad Waddengebied, de Stuurgroep Waddenprovincies en de bijdrage aan het IPO kerntaak organisatie en bedrijfsvoering.
Bij de tijdelijke budgetten gaat het bij de overeenkomst om de bijdrage aan het Waddenfonds die wij via het provinciefonds ontvangen tot en met 2027.
Er is budgetvrijheid bij het tijdelijke budget versterking duurzame en economische ontwikkeling waddengebied (€ 0,15 mln).

Toelichting

De begrote lasten betreft met name de bijdrage aan het Waddenfonds (looptijd tot en met 2026). Met ingang van 2021 ontvangen de deelnemende provincies ieder een deel via haar eigen provinciefonds, voor Fryslân betekent dit nu € 9,6 mln. De daadwerkelijke projecten worden verantwoord bij de betreffende inhoudelijke begrotingsprogramma’s.
De overige lasten en baten betreffen de bijdragen voor deelname aan hiervoor genoemde samenwerkingsverbanden en de BTW-compensatie die wij uit deze deelnames retour krijgen. 
Per 2021 is met de andere twee Waddenprovincies een samenwerkingsovereenkomst gesloten ten aanzien van de uitvoeringskosten van het gezamenlijke Investeringskader Waddengebied (IKW). De totale omvang van deze kosten bedragen in 2022 € 447.000. De drie provincies dragen hieraan in gelijke mate bij (ieder € 149.000). De samenwerking is aangegaan tot en met 2023.

Onderstaande voorstellen uit de kadernota zijn verwerkt in bovenstaande tabel.