Paragraaf 4. Financiering en beleggingen

Deze paragraaf gaat over het beheer van de financiële middelen (treasury), de revolverende middelen en de risicobuffer die wij aanhouden ter dekking hiervan.

De kaders voor het op een verantwoorde manier beheren van de financiële middelen worden gevormd door het Treasury Statuut en de Wet Financiering decentrale overheden (Fido). Het Treasury Statuut omvat kaders en richtlijnen voor risicobeheer, financiering, werkkapitaalbeheer, rapportage en verantwoording, bevoegdheden en controles. 

Het EMU-saldo is het saldo van de inkomsten en uitgaven gedurende het jaar en is gebaseerd op de begroting, zie bijlage 6. Samen met de vrijval van de (langlopende) uitzettingen vormt het EMU-saldo het financieringssaldo, zie tabel 1. 

Een positief financieringssaldo duidt op een overschot van de liquide middelen voor betreffende jaar. Een negatief financieringssaldo wordt aangevuld vanuit de liquide middelen, het belegde vermogen of door het aantrekken van een lening. De provincie heeft de komende jaren voldoende middelen beschikbaar.

Tabel 1: Overzicht financieringssaldo

Bedragen * € 1.000	2022	2023	2024	2025	2026
Financieringssaldo per 1 januari	300.095	160.499	101.747	44.019	26.101
Mutatie EMU-saldo (zie bijlage 6)	-190.197	-66.352	-78.328	-76.418	-39.413
Vrijval Uitzetting	50.600	7.600	20.600	58.500	600
Financieringssaldo per 31 december	160.499	101.747	44.019	26.101	-12.712

Beleggingen Nuon-vermogen
In de afgelopen jaren zijn de middelen die zijn verkregen uit de verkoop van Nuon Energy voor een groot deel belegd. De provincie heeft beleggingen in de vorm van leningen aan decentrale overheden en Hybride kapitaal (achtergesteld vermogen voor een sectorbank waarvan de provincie aandeelhouder is). De niet belegde gelden zijn ondergebracht bij de schatkist. 

Lenen aan decentrale overheden
In 2016 hebben Provinciale Staten besloten om leningen te gaan verstrekken aan decentrale overheden. Het verstrekken van leningen aan decentrale overheden dient als alternatief voor het verplichte schatkistbankieren. Er zijn in de het verleden acht leningen verstrekt, maar door de lage rente en de toekomstige liquiditeitsbehoefte worden al geruime tijd geen nieuwe leningen afgesloten. Er zijn nu nog zes leningen over. Het saldo van de leningen verstrekt aan decentrale overheden bedraagt € 38 mln.

Hybride kapitaal
In 2015 hebben Provinciale Staten besloten om Hybride kapitaal te verstrekken aan de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) en de Nederlandsche Waterschapsbank (NWB); elk € 50 mln. Hybride kapitaal is een achtergestelde lening die vanwege de achter-stelling gedeeltelijk kan worden meegerekend tot het eigen vermogen van de bank. Provincie Fryslân is aandeelhouder van de BNG en de NWB en het Hybride kapitaal is vanuit de publieke taak verstrekt. Op 16 mei 2022 heeft BNG de hybride lening afgelost.

Het saldo van het verstrekte Hybride kapitaal bedraagt medio 2022: € 50 mln. 

Schatkistbankieren
Het vermogen dat niet is belegd en niet nodig is voor de liquiditeitsbehoefte van de provincie, wordt ondergebracht bij de schatkist.

Het saldo van de liquide middelen bij de schatkist bedraagt medio 2022: € 335 mln. 

Financieringen
Door het verkregen Nuon-vermogen heeft provincie Fryslân vooralsnog geen financierings-behoefte. Er is vanwege de kapitaalversterking van Alliander (€ 76,5 mln.) een lineaire lening van € 76 mln. afgesloten om een toekomstige liquiditeitsbehoefte te voorkomen.

Tabel 2: Gemiddelde omvang belegd vermogen 

Bedragen * € 1.000	2022	2023	2024	2025	2026
Rendement leningen decentrale overheden	235	210	150	10	5
Rentebaten lang	2.100	1.500	1.500	1.040	0
Rentebaten kort	0	0	0	0	0
Totaal rendementen & rentebaten	2.335	1.710	1.650	1.050	5
Rentelasten lang	630	659	689	689	689
Rentelasten kort	0	0	0	0	0
Totaal rentelasten	630	659	689	689	689

 

Bedragen * € 1.000	2027	2028	2029	2030	2031
Rendement leningen decentrale overheden	0	0	0	0	0
Rentebaten lang	0	0	0	0	0
Rentebaten kort	0	0	0	0	0
Totaal rendementen & rentebaten	0	0	0	0	0
Rentelasten lang	689	689	689	689	689
Rentelasten kort	0	0	0	0	0
Totaal rentelasten	689	689	689	689	689

Rendement beleggingen, rentebaten en -lasten 
Rendement leningen decentrale overheden

Op de leningen aan decentrale overheden wordt een bescheiden rendement behaald, die als gevolg van aflossingen gedurende de looptijd daalt. 

Rentebaten
Onder ‘rentebaten lang’ vallen de vergoedingen voor de hybride leningen die zijn verstrekt aan de BNG en de Nederlandse Waterschapsbank. Ook wordt er vanwege een lineaire lening met een negatief rentepercentage van -/- 0,01% een bescheiden rente ontvangen. 

De ‘rentebaten kort’ zijn begroot op basis van de vergoedingen voor het kortstondig aanhouden van overtollige liquiditeiten binnen de schatkist. Al jaren is deze vergoeding 0%. Ook voor de komende jaren komt hier waarschijnlijk geen verandering in. 

Rentelasten
Provincie Fryslân heeft vooralsnog geen financieringsbehoefte. De bedragen onder ‘rentelasten lang’ betreffen de rentevergoedingen aan het Nazorgfonds stortplaatsen over de bij de provincie ondergebrachte gelden.

Hieronder wordt de meerjaren prognose van de rentebaten & rendement op het belegde vermogen weergegeven. Onder rentelasten lang staan de vergoedingen aan het Nazorgfonds. 

Tabel 3: rendement beleggingen, rentebaten en -lasten

Bedragen * € 1.000	2022	2023	2024	2025	2026
Kortlopende beleggingen	260.000	198.000	148.000	87.000	67.000
Langlopende beleggingen	106.725	83.875	69.775	38.571	700
Gemiddelde beleggingen over het jaar	366.725	281.875	217.775	125.571	67.700
Bedragen * € 1.000	2027	2028	2029	2030	2031
Kortlopende beleggingen	39.000	14.000	0	0	0
Langlopende beleggingen	200	0	0	0	0
Gemiddelde beleggingen over het jaar	39.200	14.000	0	0	0

In het kader van de publieke taak zetten we diverse middelen uit als revolverende middelen. Daarnaast worden de ontwikkelingen bij het FSFE en de FOM in deze paragraaf nader toegelicht.

Hiena volgt een overzicht van de stand van zaken van de revolverende middelen bij de provincie. Hierbij is aangegeven wat er tot op heden is uitgezet en wat er in totaliteit mag worden uitgezet.

Tabel 4: overzicht revolverende middelen

(bedragen x 1 miljoen)	PS besluit	Totaal beschikbaar bedrag	Boekwaarde eind 2021	Opgelopen rente t/m 2021	Vermeerdering t/m 30-6-2022	Vermindering t/m 30-6-2022	Boekwaarde per 30-6-2022	Restant budget per 30-6-2022
Wurkje foar Fryslân, revolverend deel	3-7-2013	18,3	0,9				0,9	0,0
FSFE	16-10-2013	90,0	48,3		4,2		52,5	37,5
Breedband	25-1-2017	54,2	35,3				35,3	5,0
	26-6-2019	-12,0
Kredietfaciliteit Muizen	15-4-2015	0,7	0,4				0,4	0,0
NOM	22-6-2016	21,5	27,5				27,5	0,0
	26-2-2020	3,0
	10-11-2021	3,9
Windpark Fryslân	19-4-2017	100,0	109,9				109,9	0,0
FOM	GS 3-7-2018	30,9	9,0				9,0	21,9
Totaal		310,5	231,4	0,0	4,2	0,0	235,5	64,4

Risicobuffer
Ter dekking van de risico’s bij de uitgezette revolverende middelen houden wij een risico buffer aan van € 100 miljoen. De lijn is dat we een 1/3 van de uit te zetten revolverende middelen in de risicobuffer aanhouden. 

De risicobuffer wordt aangevuld met een hogere rentevergoeding dan de rendementsderving die wij daadwerkelijk ontvangen van derden. Mochten de uitgezette middelen uiteindelijk niet terugkomen dan brengen we deze middelen ten laste van de risicobuffer. De stand van de risicobuffer is als volgt:

Tabel 5: opbouw risicobuffer

(bedragen x 1 miljoen)
Beginstand risicobuffer(1/1/2015)	100,0
Mutaties t/m 2020 (verminderingen, vermeerderingen)	-1,2
Rente inkomsten t/m 2020	4,1
Stand 31/12/2020	102,9
Muraties 2021 (verminderingen, vermeerderingen)	1,3
Rente inkomsten 2021	1,9
Stand 31/12/2021	106,1
Verwachte mutaties 2022	-5,1
Prognose eindstand 2022	101,1

 

Fûns Skjinne Fryske Enerzjy BV

PS-besluiten
Op 16 oktober 2013 heeft PS aan gegeven geen wensen en bedenkingen te hebben t.a.v. het instellen van Fûns Skjinne Fryske Enerzjy besloten vennootschap (FSFE BV). FSFE BV is op 2 september 2014 opgericht voor een periode van 15 jaar en de provincie is enig aandeelhouder. Het doel van het fonds is het financieren van projecten op het gebied van duurzame energie. 

Het fonds kan financieringen verstrekken middels garanties, (achtergestelde) leningen en/of participatie aan ondernemingen actief binnen het grondgebied van de provincie Fryslân.

Op 26 januari 2022 heeft PS ingestemd met:

• Het FSFE als primaire opdracht mee te geven: het leveren van een significante bijdrage aan de uitvoering van het Energieprogramma 2022-2025;
• In te stemmen met de gewenste wijzigingen in het fonds zoals omschreven in de samenvatting van de bijgevoegde Strategische Uitgangspuntennotitie FSFE 2022-2025;
• GS opdracht te geven de wijzigingen zoals onder 2 benoemd te verwerken in de betreffende investeringsdocumentatie en daarover, evenals over het uiteindelijke nieuwe Meerjarenplan van het FSFE, terug te rapporteren naar PS;
• GS opdracht te geven om medio 2023 te komen met een voorstel omtrent een mogelijke verlenging van de looptijd van het fonds en hierbij ook inzicht te geven in de verwachte consequenties en extra financieringsbehoefte van het fonds, inclusief mogelijke dekkingsvoorstellen.

Financiële stand van zaken
FSFE BV heeft de beschikking over een provinciaal budget van € 90 miljoen dat nominaal in stand wordt gehouden. FSFE kan hier van trekken naar gelang ze aan financieringen heeft uitstaan bij Friese ondernemers. Eind 2021 is door FSFE € 53.1 miljoen getrokken en resteert nog € 36,9 miljoen.

Ter dekking van het risico dat het fonds het provinciale budget van maximaal € 90 miljoen niet nominaal in stand blijft is bij de start op de provinciale reserve een reservering aangehouden van € 30 miljoen. Tot nu toe is in de provinciale jaarstukken 2021 een kleine € 4,8 miljoen afgeboekt op de Reserve risicobuffer. Dit zijn de ingecalculeerde aanloopverliezen van het fonds die in de jaren daarna moeten worden terugverdiend op de uitstaande financieringen.

Maatschappelijke doelen stand van zaken
Het fonds heeft met het PS-besluit van 26 januari 2022 voor twee provinciale maatschappelijke doelen de opdracht gekregen om een substantiële bijdrage te verlenen namelijk:  

• 33% duurzame energieproduktie in 2030;
• In 2030, 25% energiebesparing t.o.v. 2010.

Jaarlijks zal door een externe partij gemeten worden in hoeverre FSFE heeft bijgedragen aan deze twee doelen en zal via deze paragraaf hierover consequent worden gerapporteerd. 

Friese Ontwikkelingsmaatschappij BV
PS-besluiten
Op 16 oktober 2013 heeft PS aangegeven geen wensen en bedenkingen te hebben met betrekking tot de instelling van de rechtspersoon Doefonds BV en daarbij heeft ingestemd met een budget van € 8 miljoen voor innovatiefinancieringen. Op 18 oktober 2017 heeft PS haar zienswijze geuit over de naamswijziging van besloten vennootschap (BV) van Doefonds naar Friese Ontwikkelingsmaatschappij (FOM) en de uitbreiding van het bestaande innovatie budget met een budget voor het versterken van exporterende ondernemers. Op 24 januari 2018 heeft PS ingestemd met de uitbreiding van de FOM op de doelstellingen groei en starters en daarbij een budget beschikbaar gesteld.

De provincie is daarmee enig aandeelhouder in de FOM BV. Deze FOM is opgericht voor een periode van 15 jaar. Doel van het fonds is het verstrekken van financieringen middels garanties, (achtergestelde) leningen en/of participatie aan ondernemingen actief binnen het grondgebied van de provincie Fryslân.

Financiële stand van zaken
FOM heeft de beschikking over een provinciaal budget van € 30,9 miljoen verdeeld over de thema’s: Innovatie maximaal € 12 miljoen, Groei maximaal € 12 miljoen, Export maximaal € 3 miljoen, Starters maximaal € 2,5 miljoen en Ondernemersimpuls €1,4 miljoen. Het budget Ondernemersimpuls heeft alleen betrekking op beheer van leningen die al zijn verstrekt. Inkomsten uit het beheer vallen daarna onder het budget Starters. De FOM kan hier van trekken naar gelang ze aan financieringen heeft uitstaan bij Friese ondernemers. Eind 2021 is door de FOM € 15.4 miljoen getrokken. 

Bij de start is er vanuit gegaan dat de financieringen die de FOM verstrekt risicovol zijn en dat er een kans is dat een deel van het provinciale budget niet terugkomt. Hiervoor is voor elk budget bij de start een reservering op de provinciale reserve vastgelegd. Totaal is €15,2 miljoen ter dekking opgenomen in de Reserve risicobuffer:
Op basis van de verliezen van de BV FOM/Doefonds sinds de start in 2014 heeft de provincie in haar jaarrekening 2021 in totaal €6.4 miljoen afgeboekt op de Reserve risicobuffer.

Maatschappelijke doelen stand van zaken
Het fonds heeft bij de start een aantal doelen (norm) op zich genomen. Deze bestaan uit het aantal investeringen per budget en het totale bedrag wat per budget wordt uitgezet. Deze doelen zijn opgenomen in het FOM meerjarenplan 2018-2022. In onderstaande tabel is zichtbaar gemaakt wat de doelen (norm) zijn voor 2021 en het resultaat wat in dat jaar is behaald:

	Innovatie		Export		Groei		Starters
Kernprestatie-indicator (KPI)	Norm	resultaat	Norm	resultaat	Norm	resultaat	Norm	resultaat
Aantal investeringen per jaar	6	7	5	0	6	3	8	5
Uitzettingen per jaar in miljoenen	€ 1,20	€ 1,21	€ 1,00	0	€ 1,50	€ 0,70	€ 0,60	€ 0,36

In 2022 worden de voorbereiding getroffen voor het nieuwe Meerjarenplan dat eind 2022 zal worden vastgesteld. 

Dit onderdeel is bedoeld om inzicht te geven in rentelasten die direct verband houden met een beleidsveld of opdracht. Bij provincie Fryslân worden geen leningen afgesloten voor de financiering van een beleidsveld of opdracht.



Het renteresultaat bestaat zowel uit de rentebaten op overtollige Treasury middelen als de overige rentebaten van leningen aan Alliander, Breedband, Windpark Fryslân, etc. 

In deze paragraaf worden de belangrijkste risico’s voor Treasury management van de provincie Fryslân beschreven.

Renterisico
Vanuit de Wet Fido worden richtlijnen gegeven voor het renterisico op korte en lange financiering. Zo wordt het risico op kortlopende financieringen beperkt met een zogenoemde kasgeldlimiet (7% van de begrotingsomvang) en geldt voor de langlopende financieringen een renterisiconorm. 

In verband met de verkoop van de aandelen Nuon en de hiermee samenhangende toestroom van geldmiddelen, verwachten we de komende jaren geen lang- of kortlopende geldleningen aan te hoeven trekken. Daarom zijn zowel de kasgeldlimiet als de renterisiconorm van de Wet Fido voor de provincie Fryslân de komende jaren niet relevant.

In de begroting wordt rekening gehouden met rentebaten uit het belegde vermogen. Fluctuaties van de rente op de kapitaalmarkt kunnen van invloed zijn op het verwachte rendement voor nieuwe beleggingen en bestaande beleggingen in geval van renteherziening. Bij de huidige beleggingen vindt geen tussentijdse renteherziening plaats en daarnaast worden er vooralsnog geen nieuwe langlopende beleggingen gedaan. Daardoor is het renterisico voor de provincie nihil.

Koersrisicobeheer
De provincie belegt haar overtollige middelen alleen in vastrentende waarden zoals daggeld, obligaties en deposito’s. Het beleggen in aandelen, uitsluitend voor het behalen van een rendement, is niet toegestaan. Tevens wordt er uitsluitend belegd in financiële waarden in euro’s. Hierdoor is het valutakoersrisico minimaal.

Kredietrisicobeheer
Sinds 15 december 2013 is het verplichte schatkistbankieren van kracht en dienen alle middelen te worden ondergebracht / belegd bij het agentschap van het ministerie van Financiën, uitgezonderd het verstrekken van leningen aan decentrale overheden en uitzettingen uit hoofde van de publieke taak. Een groot deel van het vermogen van de provincie wordt aangehouden bij de schatkist, waardoor het kredietrisico voor de provincie zeer laag is. Het kredietrisico over de leningen verstrekt aan decentrale overheden en de hybride kapitaal verstrekkingen aan de sectorbanken (met AAA-rating) zijn ook zeer laag.

Debiteurenbeheer
Voor het debiteurenbeheer betreffende de levering van goederen en/of diensten hanteert de provincie een strikt beleid van herinnering en aanmaning. Indien de debiteur nalatig blijft, wordt de vordering overgedragen aan een incassobureau.

De afgelopen crisisjaren, matige economische groei in Europa en de Corona pandemie hebben grote impact op de geld- en kapitaalmarktrente. 

Geldmarktrente
De geldmarktrente is de afgelopen periode gestegen door een renteverhoging van de ECB. De ECB heeft in juli 2022 voor het eerst sinds 11 jaar de rente verhoogd. De verwachting is dat de rentestap van de ECB ervoor gaat zorgen dat de korte rente gaat stijgen.  

De rentevergoeding voor het aanhouden van overtollige liquiditeiten binnen de schatkist is vooralsnog nihil; het rentepercentage is 0%. 

Kapitaalmarktrente
De Nederlandse kapitaalmarktrente voor de periode van 10 jaar is per medio 2022 1,74%. De kapitaalmarktrentes zijn begin dit jaar sterk gestegen en ook voor de kortere looptijden weer boven de nul procent uitgekomen.

Er wordt vanwege het monetaire beleid van de ECB verwacht dat de kapitaalmarktrente nog verder kan oplopen.