Programma 5: Economie en Mienskip

Economie speelt een belangrijke rol in de brede welvaart. De Economische Samenwerkingsagenda is onze agenda en richt zich op de stuwende economische sectoren (duurzaam verdienvermogen).

Vanuit de visie en missies van de economische samenwerkingsagenda zijn voor Fryslân de speerpunten waarlangs we missiegedreven innoveren benoemd: AgroFood, Water Technologie, High Tech Systems & Materialen, Circulaire Materialen, Maritieme Technologie en Gastvrijheidseconomie. Gastvrijheidseconomie is verder toegelicht in beleidsveld 5.2.

Het doel van de economische samenwerkingsagenda is tweeledig: toewerken naar (inter)nationaal onderscheidend duurzaam verdienvermogen aan de ene kant en het realiseren van oplossingen voor maatschappelijke opgaven aan de andere kant. Dit doen we door missiegedreven innovatie te bevorderen, het scheppend vermogen van Fryslân te versterken (publiek en private research & development) en door nieuw ondernemerschap te stimuleren vanuit de benoemde speerpunten. 

In Fryslân kiezen we daarbij voor slimme kwalitatieve groei met een goede balans tussen stuwende en verzorgende sectoren in de context van een dalende beroepsbevolking. Juist in Fryslân zullen vernieuwing en leefbaarheid hand in hand gaan. Het gemiddelde verdienvermogen per fulltime-equivalent (fte) is hierbij een belangrijke indicator en vraagt versterking van ondernemerschap, hoogwaardige kennis, wendbaar vakmanschap, digitalisering en meer internationalisering. Hieruit blijkt dat de toegevoegde waarde binnen de gekozen speerpunten ook gemiddeld hoger ligt als het gemiddelde in Fryslân. 

Onze doelstellingen vanuit de samenwerkingsagenda sluiten aan bij de ambities van het Rijk. Het komen tot een 50% reductie in het gebruik van primaire grondstoffen in 2030 en het realiseren van 100% gebruik van circulaire grondstoffen in 2050. Het Fries Planbureau voert jaarlijks onafhankelijk een monitor uit en geeft daarmee inzicht en duiding in trends en ontwikkelingen. Deze monitor geeft voeding om het juiste samen te blijven doen op weg naar de ambitie om in 2030 Europese koploper te zijn in de circulaire economie. 

Daarbij moeten we nu rekening houden met een hoge inflatie door stijgende grondstoffenprijzen en hogere energie- en personeelskosten. Hoge inflatie kan verschillende negatieve gevolgen hebben op de economie, zoals vermindering van de koopkracht, onzekerheid op de markten en een toenemende ongelijkheid. Het bruto binnenlands product (bbp) is in het eerste kwartaal van 2023 met 0,7 procent gedaald ten opzichte van het vierde kwartaal van 2022 (bron: CBS). 

Ook zien we een steeds grotere druk op de arbeidsmarkt. Het aantal banen in Fryslân is nog nooit zo groot geweest en de werkloosheid is laag. Tegelijkertijd hebben we in Fryslân te maken met een negatieve demografische ontwikkeling. De verwachting is dat het aantal inwoners in de provincie in 2050 2% lager is dan in 2023 en de potentiële beroepsbevolking (15-75 jarigen) in 2050 met ruim 11% is afgenomen ten opzichte van 2023. De afnemende beroepsbevolking zorgt voor extra druk op de toch al krappe arbeidsmarkt. Daarbij komt dat de Friese bevolking vergrijst, wat tot een grotere zorgvraag leidt. De balans tussen verzorgeconomie en verdienvermogen moet daarom bewaakt worden  (bron: Dashboard Werkgelegenheid)

Tot slot zien we dat de sociale economische vitaliteit in de discussie rondom ruimtelijke ordening een steeds belangrijker thema wordt.  De balans tussen economie en ecologie wordt een belangrijke discussie voor het invullen van de ruimte. Ook om de vitaliteit op het platteland te borgen.

Taakvrijheid 
De taakvrijheid op het economische domein is groot. Voor het stimuleren van kennis en innovatie door provincies bestaat geen wettelijk kader. Er is sprake van volledig autonoom beleid (maar wel een provinciale kerntaak).

Rolvrijheid 
Vanwege het volledig autonome karakter van onze bemoeienissen met de regionale economie is ook de rolvrijheid in principe groot. We werken ons beleid, ambities en doelen regionaal uit met het IPF (Innovatiepact Fryslân) en VCF (Vereniging Circulair Fryslân)  en noordelijk vanuit de Regionale Innovatie Strategie Smart Specialisation (RIS3) en landelijk vanuit de Kennis- en Innovatie Agenda. Ook vervullen we hierin een voorbeeldrol, door zelf zoveel mogelijk circulair in te kopen en een stimulerende rol als launching customer voor innovatieve en/of circulaire experimenten.  

Toelichting

Dit beleidsveld kent deels budgetvrijheid. De deelnemersbijdrage aan de NOM ligt meerjarig vast, evenals de boekjaarsubsidies aan de partijen in het ecosysteem.

De grootste verschillen tussen de begrote bedragen per jaar zijn te verklaren doordat het huidige beleid bijna afgelopen is en we eind 2024 de nieuwe beleidsnota Economie aan u voorleggen. De middelen die voor de uitvoering  gereserveerd zijn, staan onder het onderwerp Economie GS voorwaardelijk. Daarnaast zijn er veel tijdelijk middelen voor Efro-Ez/Interreg-projecten die de komende jaren uitgevoerd worden.  

Algemeen:
De gastvrijheidssector is het zesde speerpunt van de samenwerkingsagenda. Deze sector zal binnen de economische agenda verweven worden. Deze sector heeft de afgelopen jaren aangetoond veerkrachtig en flexibel te zijn. Het bewustzijn dat toerisme niet langer een doel op zich is (met economische waarde en aantal bezoekers als dominant uitgangspunt) maar een middel om brede welvaart te realiseren (1) groeit: de missie waar we in 2020 mee gestart zijn (“Friese inwoners hebben profijt van een slimme groei van het toerisme in onze provincie”) wordt steeds breder gedragen, zowel binnen als buiten Fryslân. Er is sprake van slimme groei van toerisme en recreatie als er samenhang gerealiseerd wordt tussen ecologie, welzijn en economie. Kortom, de sector ontwikkelt zich zodanig  dat er een optimale balans is tussen bezoekers, bedrijven en bewoners.  Bestemmingsmanagement speelt hierin een belangrijke rol (5, 6). Actief sturen op bestemmingen zorgt er aan de ene kant voor dat het effect van bezoekers op een locatie acceptabel blijft en aan de andere kant dat voorzieningen dankzij bezoekers in stand gehouden kunnen worden. 

Er komt steeds meer druk op de ruimte en het landschap. Een mooi landschap en ruimte om te recreëren (fietsen, varen, wandelen) zijn niet alleen belangrijke redenen om onze provincie te bezoeken, maar dragen ook bij aan een prettige en gezonde woon- en leefomgeving voor onze inwoners. Daarom is het belangrijk dat huidige recreatieve voorzieningen op peil en breed beschikbaar gehouden worden en daarnaast de recreatieve & toeristische belangen en kansen die de sector biedt integraal meegewogen worden bij toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen. De Gebruiksvisie Waterrecreatie Fryslân 2050 vormt hierbij al een praktisch en waardevol instrument, maar is nog niet voldoende om het belang van de sector goed te borgen. 

Daarnaast zien we door vergrijzing en veranderend reisgedrag en verwachten we verschuivingen in de samenstelling van de doelgroep (3). Het belang van mogelijkheden voor Friezen om in hun eigen omgeving te kunnen recreëren zal daarom groeien (4). 

De sector is gevoelig voor conjunctuurschommelingen, onder andere door inflatie en stijgende bedrijfskosten. Er is een grote ambitie tot verduurzaming en vitaler maken van de sector maar de mogelijkheden voor investeringen in innovatie en verduurzaming zijn op korte termijn beperkt (7).  Daarbij blijft de druk op de arbeidsmarkt groot en blijven tekorten bestaan (7), onder andere door vergrijzing, gebrekkige ontwikkelmogelijkheden, aard en imago van de sector. Het blijven opleiden en vasthouden van werknemers in de sector vraagt continue aandacht. 

Bronnen:

1)    Landelijke visie Perspectief 2030 van NBTC (Nederlandse Bond voor Toerisme en Congressen)
2)    Bezoekersmonitor Gastvrij Fryslân, data afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), uit de Statistiek Logiesaccommodaties (SLA).
3)    Rapport ‘Cijfers internationale bezoekers Nederland – maart 2022’, NBTC
4)    Rapportage ‘Maatschappelijke waarde van toerisme en recreatie’, CELTH
5)    ‘Leidraad Bestemmingsmanagement’, NBTC
6)    Inspiratienota ‘Elk landschap in Overijssel is óók een vrijetijdslandschap!’ – in opdracht van provincie Overijssel en Gastvrij Overijssel
7)    Rapportage ‘Gastvrijheidssector Friesland in maatschappelijke context’, Fries Sociaal Planbureau, maart 2023

Taakvrijheid:
Binnen het gastvrijheidsdomein is de taakvrijheid groot. Voor het stimuleren van toerisme en recreatie door provincies bestaat geen wettelijk kader en is daardoor volledig autonoom beleid. De activiteiten binnen gastvrijheidseconomie worden wel als provinciale kerntaak gezien en zijn een mix van smalle en brede kerntaken. Binnen de ‘smalle’ kerntaken vallen taken en/of (co)financiering van netwerkvorming, innovatie & verduurzaming, het completeren van dagrecreatieve netwerken en het ruimtelijk mogelijk maken van waterrecreatie, verblijfsaccommodaties en dagrecreatie. Het promoten van het toeristisch bezoek aan Fryslân is een onomstreden kerntaak, alsmede deelname aan de GR “Recreatieschap Marrekrite”. Eveneens wordt gezorgd voor toegankelijke en betrouwbare data om bovenstaande activiteiten te ondersteunen en monitoren. 

Rolvrijheid:
Vanwege het volledig autonome karakter van onze bemoeienissen met de gastvrijheidseconomie is ook de rolvrijheid in principe groot. Echter, door Europese wetgeving en subsidieregelingen en de marktmeestertaak van Rijk en Europa liggen sommige provinciale rollen (bijvoorbeeld medefinancier, ondersteuning projectontwikkeling) meer voor de hand dan andere. 
Momenteel vervullen we een stimulerende rol door enkele instellingen structureel te ondersteunen. Daarnaast is sprake van een faciliterende en uitvoerende rol, waarin we de sector bijeen brengen in een innovatief samenwerkingsverband (triple helix-netwerk) om gezamenlijk uitvoering te geven aan de opgaven uit het uitvoeringsprogramma. Tot slot vervullende we een toetsende en kaderstellende rol als het gaat om het ruimtelijk mogelijk maken van initiatieven op het gebied van recreatie & toerisme. 

Toelichting

Dit beleidsveld kent deels budgetvrijheid. De deelnemersbijdrage aan Marrekrite, de boekjaarsubsidie aan Merk Fryslân en de kosten op het gebied van toeristische data liggen meerjarig vast. 

De grootste verschillen tussen de begrote bedragen per jaar zijn te verklaren door de fluctuatie tussen de jaren voor de uitvoering van het nieuwe Uitvoeringsprogramma. Daarnaast bevat dit beleidsveld tijdelijke middelen voor het Meer van Oudega, De Nieuwe Afsluitdijk (gebiedsontwikkeling en Beleefcentrum), het Actieplan vitale logiesaccommodaties en enkele Interreg-projecten.

Een bloeiend cultureel leven dat zorgt voor beweging in de Friese samenleving. "Yn strjitten, op pleinen, yn greiden, op marren, yn tsjerken, teäters, skoallen en musea litte wy sjen hokker moaie ferhalen Fryslân herberget". 

Taal
Er is een nieuwe Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK) afgesloten met het Rijk voor de periode 2024-2028. In de BFTK zijn de afspraken en ambities vastgelegd voor de Friese taal en cultuur en onderwijs. De nieuwe provinciale Taalnota Fansels Frysk wordt van kracht. De overkoepelde doelstelling is om de vitaliteit van het Fries te versterken. Het gebruik van het Fries door de inwoners, Friese organisaties en in de openbare ruimte neemt (zichtbaar) toe. Taalplan Frysk 2030 zorgt voor verbetering van het aanbod Friese taal en cultuur op de scholen waardoor in 2030 alle scholen in het Friese taalgebied die onder de WPO en WVO vallen de kerndoelen (verstaan, spreken, lezen en schrijven) op voldoende niveau aanbieden. Daarnaast wordt een doorgaande leerlijn Frysk gecreëerd om leerlingen van pjut oant promovendus in aanraking te laten komen met de Fryske taal en cultuur.  Leeuwarden UNESCO City of Literature en Taalproductiehuis stimuleren het literaire klimaat in Fryslân waardoor aantrekkelijke literatuur voor jong tot oud, in nieuwe en traditionele vormen wordt ontwikkeld om ontlezing en laaggeletterdheid tegen te gaan.

Cultuur 
2025 is het eerste jaar onder de nieuwe provinciale cultuurnota Tosken yn in nije tiid. We gaan actief aan de slag om de daarin opgenomen ambities te verwezenlijken. Voor veel organisaties in het culturele veld verandert er in eerste instantie nog niet veel, omdat de meerjarige subsidies uit de vorige beleidsperiode met een jaar verlengd zijn. Wel zullen musea en kunstinstellingen aanvragen in moeten dienen voor de subsidies in de jaren erna. De ambitie van een robuuste culturele infrastructuur staat daarbij voorop, maar we zijn ons ervan bewust dat de budgetten waarschijnlijk overvraagd zullen worden. 

Daarnaast is 2025 ook het jaar van de tweede Arcadia-triënnale. Als provincie zijn we, samen met de gemeente Leeuwarden en andere gemeenten, opnieuw een belangrijke partner van Arcadia bij de realisatie van dit 100-daagse culturele evenement. 

In algemene zin worstelen culturele instellingen nog steeds met de prijsstijgingen van de afgelopen jaren, die het vermogen om extra inkomsten te genereren overstijgen. Sommige organisaties moeten daarom scherpe keuzes maken in hun programmering. Daarnaast is nog onzeker wat maatregelen van het Rijk, zoals de voorgenomen verhoging van de BTW op culturele activiteiten, voor effecten zullen hebben. 

Erfgoed
Ons erfgoed bepaalt in hoge mate de kwaliteit van onze leefomgeving en onze identiteit, draagt zo bij aan brede welvaart, leefbaarheid, recreatie en toerisme. Of het nu terpen, monumenten, dorpsgezichten, archeologie of cultuurlandschappen zijn: samen vormen ze een onlosmakelijk onderdeel van het verhaal van Fryslân.

Erfgoed krijgt een steeds grotere rol in het ruimtelijke domein. Via de Omgevingsvisie De Romte Diele en de toekomstige POVI is erfgoed op verschillende manieren geborgd en zal het nog verder geborgd moeten worden. Erfgoed is één van de leidende principes voor de grote ruimtelijke transities die eraan komen, namelijk als onderdeel van het principe “omgevingskwaliteiten als ontwerpbasis”.  Per 1 januari 2024 is de omgevingswet in werking getreden. Cultureel erfgoed is aangewezen als één van de omgevingskwaliteiten van de fysieke leefomgeving. Daarom is het programma Erfgoed 2025-2028 een programma onder de Omgevingsvisie.

Ook de erfgoedsector wordt hard geraakt door de inflatie en tekorten aan bouwmaterialen en (technisch) personeel en klimaatveranderingen. Daardoor lopen de kosten en de uitvoeringstijd van onderhoud, restauratie en herbestemming op. Tot slot zien we in de nasleep van corona dat de ontkerkelijking sneller gaat dan voorspeld. Met name de middelgrote kerken komen daardoor versneld leeg te staan. Deze kerken zijn doorgaans te groot voor herbestemming van woonhuizen (zoals met 80% van kleinere kerken al gebeurd is). Dit vraagt extra inzet van de provincie omdat er een groter beroep wordt gedaan op onze laagrentelening en subsidieregeling monumenten. De transitie van de landbouw, schaalvergroting en bevolkingskrimp en de stikstofcrisis, gecombineerd met de onderhoudstoestand maakt ook de boerderij tot een kwetsbare categorie. 

Sport
Het nieuwe sportbeleid van de provincie wordt van kracht. Dat is gericht op breedtesport, Fryske Sporten, talentontwikkeling en topsport. We willen bereiken dat iedereen die dat wil de mogelijkheid heeft om te bewegen en te sporten. We streven daarbij een veilig en inclusief sportklimaat na: ongeacht opvattingen en afkomst moet iedereen zich welkom voelen om mee te doen met sporten/ bewegen, al of niet in verenigingsvorm.  

Steeds meer Friezen die graag sporten doen dat minder vaak via de sportvereniging. Er is steeds meer sprake van een on-demand-cultuur waarin mensen zelf bepalen wanneer, waar en met wie ze sporten. De sportbranche en de gezondheidszorg groeien steeds meer naar elkaar toe. Digitale technologieën worden steeds belangrijker bij sport. 

De provincie draagt als grootaandeelhouder jaarlijks bij aan de exploitatie van Thialf (zie 7.5). Daarnaast zet de provincie zich met andere betrokkenen in om Thialf langjarig als (top)sportlocatie voor het schaatsen en andere ijssporten te behouden. 

Taakvrijheid
Friese taal: De inzet van de provincie Fryslân op het gebied van Friese taal is een wettelijke taak, onder andere gebaseerd op de afspraken die vastgelegd zijn in het Europees Handvest voor regionale talen en talen van minderheden, het Kaderverdrag voor de bescherming van nationale minderheden en de Wet gebrûk Fryske taal. Het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van het Rijk en de provincie om de Friese taal en cultuur te beschermen en te bevorderen. Verder hoort op basis van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen de provincie te zorgen voor een provinciale ondersteuningsinstelling voor de bibliotheken. Voor Fryslân is dit Fers. Ook deze taak is opgenomen in het taalbeleid.

Cultuur: De provinciale taakvrijheid op het vlak van cultuur is groot. Het provinciaal cultuurbeleid is autonoom beleid, waarbij cultuur wel is aangemerkt als een provinciale kerntaak. Daarbinnen zijn provincies met name verantwoordelijk voor het in stand houden van een culturele infrastructuur van (boven)provinciaal belang. Dan gaat het om de grotere culturele instellingen die voor een aantrekkelijk regionaal voorzieningenniveau cruciaal zijn. Daarnaast worden provincies een taak toegedicht bij het waarborgen van diversiteit en spreiding van cultureel aanbod.

Erfgoed: De inzet van de provincie Fryslân op gebied van erfgoed behelst wettelijke taken en provinciale kerntaken. Verder liggen er bestuursovereenkomsten met OC&W en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Zowel de taak- als rolvrijheid is daarmee beperkt.

Sport: Het sportbeleid is autonoom beleid. We hebben geen wettelijke taken op dit terrein. Omdat ondersteuning van sport niet als provinciale kerntaak wordt gezien, zijn vrijwel alle activiteiten op dit terrein onder een brede opvatting van kerntaken geplaatst. De enige uitzondering hierop vormt de ondersteuning van de Friese cultuursporten (keatsen, fierljeppen, Frysk damjen en skûtsjesilen).  

Rolvrijheid 
De rolvrijheid voor de Friese taal, Erfgoed en Sport zijn beperkt, zie de tekst bij taakvrijheid.

Over de rolverdeling tussen verschillende overheidslagen is voor kunst en cultuur weinig wettelijk vastgelegd. Dat zorgt ervoor dat er verschillen bestaan in rolopvatting tussen diverse provincies. Om meer houvast te hebben, heeft het IPO in 2022 het adviesrapport De rol van de provincie in het culturele bestel laten opstellen. Daarin worden negen rollen onderscheiden die provincies op het gebied van cultuur in kunnen nemen. Ze variëren van een zeer beperkte rolopvatting (als uitvoerder van wettelijke taken) naar een zeer ruime (bv. als ‘durfinvesteerder’ in grote nieuwe initiatieven). De provincie Fryslân neemt op dit moment al deze rollen in meerdere of mindere mate op zich en heeft dus een brede rolopvatting.

Toelichting

Dit beleidsveld kent deels budgetvrijheid.  Alle boekjaarsubsidies op het gebied van Taal, Cultuur, Erfgoed en Sport liggen meerjarig vast. Daarnaast hebben we met name op het gebied van Taal middelen voor wettelijke taken. Bij Erfgoed ontvangen we een decentralisatie-uitkering voor de restauratie van monumenten waarvoor een inspanningsverplichting voor matching geldt.

De grootste verschillen tussen de begrote bedragen per jaar worden bij Taal, Cultuur en Sport veroorzaakt door de financiële fluctuatie over de jaren voor de uitvoering van de nieuwe beleidsnota's. Bovendien is bij Sport in de begroting 2024 nog rekening gehouden met de lastneming van de subsidie voor De Welle. Bij Erfgoed lopen de middelen per 2025 omlaag, omdat het nieuwe Erfgoedprogramma nog in de Staten behandeld moet worden. Deze middelen staan nog onder GS voorwaardelijk. 

We streven vanuit dit beleidsveld naar een leefbaar, ondernemend en vitaal Fryslân. Hoe ziet dat eruit en wat is ervoor nodig om hier een impuls aan te geven?

We zien dat de leefbaarheid in Fryslân op dit moment onder druk staat. Dit wordt mede veroorzaakt door de dubbele vergrijzing en ontgroening. In 2040 is bijna 30% van de inwoners 65 jaar en ouder en de groep 15 tot 25 jaar kent dan met een daling van 20% een grote afname. Naast deze vergrijzing en ontgroening, zien wij tegelijkertijd een andere demografische ontwikkeling; de migratie is sinds de jaren 70 nog nooit zo hoog geweest. Fryslân wordt drukker, gemengder en gemiddeld ouder. Van bevolkingskrimp is in die zin geen sprake meer, ondanks het feit dat de natuurlijke aanwas in Fryslân daalt. Toch zorgen deze demografische ontwikkelingen voor grote uitdagingen waar we als Provincie op voorbereid moeten zijn. Zo is er bijvoorbeeld een afname van vrijwilligers en mantelzorgers. Ook op de arbeidsmarkt zien we de eerste effecten van personeelstekorten in bepaalde beroepsgroepen. Daarnaast is het steeds lastiger om bepaalde voorzieningen (met name op het platteland) beschikbaar en bereikbaar te houden, en staat de woningmarkt onder grote druk. 

De veranderde tijdsgeest zorgt er ook voor dat mensen steeds meer zaken zelf op willen pakken en er steeds meer initiatieven van onderop ontstaan. Ook de 'right to challenge' zal vaker gehanteerd worden. Het is belangrijk dat we hier als provincie op aan blijven sluiten en helder hebben welke rol we daarin willen en kunnen hebben. Daarbij moeten we oog hebben voor het gat dat er tussen leef- en systeemwereld bestaat.

Ook vanuit het Rijk is er steeds meer aandacht voor de regionale leefbaarheid. Naar aanleiding van het rapport 'Elke regio telt' in 2023 zijn de regio's Noord- en Zuidoost-Fryslân aangewezen om zogenaamde kansenagenda's te ontwikkelen. Daarnaast zijn we met ministeries in gesprek over het aanpassen van de beleids- en investeringslogica van het Rijk. Op basis hiervan zien we kansen om zaken als het ontschotten van rijksbudgetten bespreekbaar te maken om de kansengelijkheid op het platteland te vergroten. We zien hiermee een politieke trend die aantoont dat het Rijk wordt uitgedaagd om (1) bij kabinetsbeslissingen meer rekening te houden met de maatschappelijke consequenties voor de regio die met deze beslissingen gepaard gaan en (2) de investeringsongelijkheid tussen Randstad en regio kleiner te maken. Op basis hiervan kunnen we concluderen dat we meer vanuit een integrale blik naar toekomstbestendig beleid moeten kijken. 

We willen toewerken naar een toekomstbestendig Fryslân, waar we zijn voorbereid op de gevolgen van de dubbele vergrijzing en ontgroening. Een Fryslân waar het goed wonen en werken is, waar iedereen toegang heeft tot betaalbare en bereikbare zorg en waar voldoende voorzieningen op loop- of fietsafstand zijn. We vinden het van groot belang bij te blijven dragen aan de leefbaarheid in wijken, buurten en dorpen door inwoners met ideeën te ondersteunen in het ontwikkelen en realiseren van hun plannen. Zo kunnen we lokale ideeën honoreren die de leefomgeving laten bruisen. Ook dat is investeren in Fryslân. Dit doen we samen met gemeenten, bijvoorbeeld bij de Regio Deals (zie hiervoor ook paragraaf 10 Samenwerkingsverbanden), de DOM-werkwijze, LEADER of via het Iepen Mienskipsfûns (IMF).

Taakvrijheid
Op het terrein van leefomgeving/leefbaarheid kent de provincie een aanzienlijke taakvrijheid. Los van de bestuurstafel Seker en Sûn die een antwoord is op de wettelijke taak om te zorgen voor een raad van de volksgezondheid, zijn de taken voor het overige leefbaarheidsbeleid vooral autonoom.

Rolvrijheid
Op het terrein van leefbaarheid zijn gemeenten de primaire overheid. Onze rol is ondersteunend daaraan. Passend bij de primaire rol van gemeenten vullen wij onze rol vooral in door te faciliteren, stimuleren en kennis te delen. Praktisch gezien doen we dat onder meer door leefbaarheidsprojecten te ondersteunen via het Iepen Mienskipfûns en de LEADER-gebieden.  

Toelichting

Dit beleidsveld kent een hoge mate van budgetvrijheid. Alleen de boekjaarsubsidies aan Planbureau Fryslân en het Bevrijdingsfestival liggen meerjarig vast.

De grootste verschillen tussen de begrote bedragen per jaar worden veroorzaakt door de tijdelijke middelen van voornamelijk Holwerd aan Zee, Leader, Tsjûkemar/Nannewiid, het Iepen Mienskipsfûns (IMF) en de Dorpsontwikkelingsmaatschappijen (DOM's). Tevens lopen na 2024 het Transitiefonds leefbare fysieke omgeving en de Versnellingsagenda (Regiodeal Noordoost Fryslân) af. De middelen die nog als 'voorwaardelijk' in de begroting staan, betreffen het themabudget Leefbaarheid, waarvoor in de loop van 2025 de beleidsnota aangeboden wordt en Holwerd aan Zee, omdat ten tijde van het opstellen van deze begroting nog een besluit over het project door Provinciale Staten genomen moet worden.