Programma 2: Infrastructuur

Deze paragraaf gaat vooral in op het willen beïnvloeden van het gedrag van de mens als deelnemer aan het verkeer, vanuit hun behoefte om zich te willen verplaatsen. Ambities en externe ontwikkelingen Uit de eerder uitgevoerde onderzoeken naar vervoersarmoede/vervoersongelijkheid blijkt dat met name de sociaalgeografische aspecten van belang zijn voor het bereiken van onze ambitie dat iedereen zich kan verplaatsen. Daarentegen zien we dat de beschikbaarheid van vervoerswijzen een ondergeschikte rol kent. Dat neemt niet weg dat we vanuit de (landelijk beoogde en in te zetten) mobiliteitstransitie kijken naar het beter ontsluiten van bepaalde regio's, zoals het landelijk gebied.  Dat kan door de verschillende modaliteiten te stimuleren en beter met elkaar te verbinden. Vanuit de ambitie om ons veilig te kunnen verplaatsen zien we dat het aantal ernstig gewonde verkeersslachtoffers over de afgelopen jaren toeneemt en de daling van het aantal verkeersdoden stagneert. Dit is zowel landelijk als provinciaal het beeld (zie tabel 1 en 2). Daarom stellen Rijk, provincies en gemeenten vanuit het Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030 (SPV2030) een nul-ambitie: elk verkeersslachtoffer is er één te veel. De Friese aanpak voor verkeersveiligheid verwoorden we in de Friese Integrale Visie Verkeersveiligheid 2026-2040. Overheden en maatschappelijke partners leveren daartoe een maximale inspanning om risico's in kaart te brengen en zetten in op maatregelen om die risico's te verkleinen.  Tabel 1 (links) en 2 (rechts): Aantallen verkeersslachtoffers van 2019 t/m 2023 in Nederland (links) en in de provincie Fryslân (rechts).

In het RMP is 2020 als referentiekader vastgesteld én moeten we jaarlijks een daling realiseren t.o.v. het voorgaande jaar. Onze invloed op het aantal ongevallen is echter beperkt. We kunnen onze wegen dan nog zo veilig mogelijk inrichten; het menselijk gedrag blijft een risico. Daardoor kunnen wij - ondanks onze inzet - niet garanderen dat er geen ongevallen plaatsvinden. Dat neemt niet weg dat wij 0 verkeersdoden in 2040 als uitgangspunt nemen, omdat dat wél ons doel is. Tussen nu en 2040 willen we vooral een afname van het aantal dodelijke ongevallen zien. 

Daarnaast zien we dat vanuit de ambitie om de verplaatsingen duurzaam en fossielvrij te maken (en zo de doelstellingen uit het klimaatakkoord te kunnen halen) een forse inzet benodigd is. Elektrificatie van de mobiliteit is één van de maatregelen, waarbij we sterk afhankelijk zijn van de snelheid waarmee de uitbreiding van het benodigde energienetwerk gerealiseerd kan worden. Ook richt onze inzet zich  op het beïnvloeden van het mobiliteitsgedrag door het verminderen (thuiswerken) of het veranderen (van auto naar ov/fiets) van verplaatsingen.  

Taakvrijheid
Op het terrein van verkeer- en vervoerbeleid heeft de provincie een wettelijke taak. Er is wel keuzevrijheid in de mate waarin de taak wordt ingevuld, zowel in algemeen mobiliteitsbeleid als op het terrein van verkeersveiligheid. 

Rolvrijheid
De provincie heeft de ruimte om meer of minder intensief in te zetten als samenwerkende of zelfs responsieve overheid. Daarbij gaat het om bijvoorbeeld actief meewerken aan nieuwe ontwikkelingen en innovaties op het gebied van mobiliteit en verkeersveiligheid. Ten aanzien van onze taken op het gebied van verkeersveiligheid heeft de provincie een grote rolvrijheid. Daarbij heeft de provincie een belangrijke coördinerende en stimulerende rol richting onze gemeenten.  

Toelichting

De structurele begrote lasten ( € 2,4 mln.) hebben betrekking op algemene beheerskosten, monitoring en verkeersveiligheid (educatie en gedragsbeïnvloeding). Bij de structurele budgetten is beperkte mate van budgetvrijheid voor wat betreft het meerjarig werkplan ROF.  De fluctuatie in de lasten wordt veroorzaakt door de tijdelijke budgetten. Bij de tijdelijke budgetten gaat het om gedragsbeïnvloeding  en stimuleren fietsveiligheid, onderzoek Lelylijn  en Rijksmiddelen ten behoeve van laadinfrastructuur.

Deze paragraaf gaat vooral in op de infrastructurele netwerken, niet alleen provinciaal maar ook naar het gehele netwerk (Rijk, provincie en gemeenten).

Ambities
Met de investeringen in het afgelopen decennium zijn de provinciale netwerken voor weg en water in grote lijnen klaar om te voorzien in een vlotte verplaatsing. Het Friese wegennet is verbeterd en veiliger met de aanleg van ovondes of reconstructies van wegtracés en traverses.  Wel blijven we structureel investeren in het oplossen van verkeersveiligheidsknelpunten in ons wegennet. 

Onze aandacht gaat daarnaast uit naar de locaties die verstoringsgevoelig zijn, oftewel waar infrastructuur elkaar kruist. Dat vraagt om goede afstemming tussen de verschillende beheerders, waaronder het Rijk. Daarnaast zijn de netwerken (auto, ov, fiets, scheepvaart) met elkaar verbonden, om de genoemde ketenmobiliteit te faciliteren en zo tot een meer duurzaam mobiliteitssysteem te komen. Dat vraagt mogelijk om infrastructurele aanpassingen in de vorm van hubs/knooppunten langs provinciale infrastructuur, voor personen maar ook voor goederen.

Om de fietsprovincie van Nederland te worden, gaan we verder met de realisatie van het netwerken van doorfietsroutes. Daarnaast willen wij een schaalsprong realiseren door de treinverbinding vanuit Fryslân en Noord-Nederland met de Randstad aanzienlijk te versnellen met de realisatie van de Lelylijn (zie paragraaf grote projecten) en door het bestaande spoornet te verbeteren. 

Externe ontwikkelingen
We zien dat de afgelopen jaren de kosten van infrastructurele maatregelen flink zijn toegenomen. Ook spelen tekorten qua personeel (bij aannemers en nutsbedrijven) en materiaal een rol, evenals de beperkte vergunningsruimte (waaronder stikstof). Voor bestaande projecten betekent dit dat soms keuzes gemaakt dienen te worden voor wat betreft kwaliteit of tijd (in de tijd vertragen). Voor nieuwe projecten betekent het dat er dan in principe minder gerealiseerd kan worden. Daarnaast zien we dat middelen vanuit het Rijk voor renovatie en vervanging onvoldoende zijn om de Rijksinfrastructuur in Fryslân op peil te houden.

Taakvrijheid
De provincie is wettelijk verantwoordelijk voor het onderhoud van het provinciale wegen- en vaarwegennet, maar kent geen wettelijke verplichting tot uitbreiding of opwaardering daarvan. Verbetering van bestaande infrastructuur, voor zoverre deze dient ter vergroting van de verkeersveiligheid, stoelt wel op een wettelijke verplichting.

Rolvrijheid
Aanleg van nieuwe infrastructuur en verbetering van bestaande infrastructuur bevond zich van oudsher in het kwadrant van de presterende overheid: zelfstandig kon de provincie resultaten proberen te bereiken zoals een betere bereikbaarheid en meer veiligheid. Echter, in toenemende mate is met name de aanleg van nieuwe infrastructuur soms ook in het kwadrant van de samenwerkende overheid beland: infrastructuuraanleg wordt gekoppeld aan gebiedsontwikkeling waarvoor andere partijen (deels) verantwoordelijk zijn, rijksprojecten worden soms mede geïnitieerd of (voor)gefinancierd door de provincie.

Toelichting

De structurele begrote lasten hebben betrekking op afschrijvingslasten. Hier is geen budgetvrijheid. Verder is een aantal tijdelijke projecten, waardoor er fluctuatie over de jaren is, opgenomen zoals infraprojecten uit het Regionaal Specifiek Pakket (RSP) (Rijksbijdrage hiervoor liep via het provinciefonds in programma 7 provinciefinanciën), Investeringsagenda Drachten-Heerenveen , Sluis Kornwerderzand, en Spooremplacement Leeuwarden/4de trein Leeuwarden-Sneek  voor deze projecten zijn overeenkomsten afgesloten en tijdelijke middelen voor onbeveiligde overwegen bij Deinum en Hindelopen.

Ambities
Binnen dit beleidsveld zien we de onderstaande ambities voor ons, waarbij de basis ligt in de vastgestelde beleidskaders onderhoud (april 2020).

De provincie streeft naar een veilig en kwalitatief bereikbaar Fryslân. Dat doen we onder andere door goed dagelijks beheer en onderhoud van het provinciaal wegen- en vaarwegennet en onze kunstwerken. Daarnaast wordt met de uitvoering van het onderhoud ook zo veel mogelijk bijgedragen aan de andere provinciale doelen zoals duurzaamheid, circulariteit en energie. 

In 2020 zijn de kaders voor het onderhoud geëvalueerd, geactualiseerd en vastgesteld door PS. Daarbij is de ruimte geboden om te komen tot een meer gedifferentieerd onderhoud. Dit houdt in dat de technische staat van belangrijke verbindingen op een hoger niveau kan liggen dan de staat van meer ondergeschikte verbindingen. In de PS vergadering van 29 juni 2022 is besloten om de kwaliteit van ons onderhoud met ingang van 2023 terug te brengen naar een ‘6’.

We zien toe op het gebruik van provinciale eigendommen en conform wetgeving het gebruik via koop of huur in rekening te brengen.

We benutten kansen om de steunpuntenstructuur van Provinciale Waterstaat naar een hoger kwaliteitsniveau te brengen ten aanzien van flexibel werken, duurzaamheid, samenwerking en teamvorming.

Ontwikkelingen 
Prijsstijgingen, schaarste aan personeel en materialen maken het lastig om de gewenste planningen van onderhoud te realiseren.

Taakvrijheid
De provincie is wettelijk verantwoordelijk voor het onderhoud van het provinciale wegen- en vaarwegennet en de daarbij behorende kunstwerken (zoals bruggen en viaducten). Het gewenste onderhoudsniveau is wettelijk vastgelegd. In de loop van de jaren zijn er door het CROW (kennisnetwerk op het gebied van verkeer en vervoer) richtlijnen ontwikkeld voor het wegbeheer die ook door de rechter worden gehanteerd. Bij het beheer van vaarwegen liggen minder normen vast. 
Ook is de Provincie als beheerder verantwoordelijk voor de verkeersveiligheid en – doorstroming op deze wegen. Voor vaarwegen is wettelijk voorgeschreven dat er een beheerplan moet worden opgesteld en welke onderwerpen daarin aan de orde dienen te komen. Ook het nautisch beheer is strak vastgelegd in de Scheepvaartverkeerswet en de daaruit vloeiende regelingen.

Rolvrijheid
Als het gaat om onderhoud en beheer heeft de provincie vooral een opdrachtgevende rol (presterende overheid).  Het is van belang dat aan wettelijke verplichtingen wordt voldaan (rechtmatige overheid), maar vooral dat dat efficiënt en effectief gebeurt, dat (vaar-)wegen in uitstekende staat worden gehouden voor zo laag mogelijke kosten. 
Dit taakveld kent ook elementen van de samenwerkende overheid. Samenwerkend, omdat bijvoorbeeld in de uitrol van elektrische laadpalen wordt samengewerkt met gemeenten en met het Rijk (ook financiële) afspraken zijn gemaakt over beheer en onderhoud van vaargeul de Boontjes.
De rolvrijheid op dit taakveld schuilt ten eerste in de mate waarin (‘dik of dun’) wettelijke taken worden uitgevoerd, maar kan ook schuilen in het hoe: er kan worden gezocht naar innovatieve manieren van onderhoud, van aanbesteden en dergelijke. In het samenwerkende kwadrant schuilt rolvrijheid in de mate waarin we als provincie actief een meer voorlopende rol in zaken als de elektrische infrastructuur, digitale infrastructuur en dergelijke oppakken, en hoe. Ook kan een wettelijke taak als onderhoud vervlochten worden met meer samenwerkende aspecten door verbindingen te leggen tussen onderhoud van diverse partijen, of tussen onderhoud en andere zaken die op dat moment in het gebied spelen (baggerslib aanleveren andere doeleinden e.d., of tussen onderhoud en verbeteringen).

Toelichting

De begrote lasten bestaan hoofdzakelijk uit beheer- en onderhoudsmiddelen en afschrijvingslasten. De programmering voor groot onderhoud en afschrijvingslasten  is meerjarig verwerkt. Hierdoor ontstaan er enige fluctuaties door de jaren heen. Beheer en onderhoud is een wettelijke taak waarbij het onderhoudsniveau minimaal een 6 moet zijn. Hier is geen sprake van budgetvrijheid.

De fluctuatie in de baten over de jaren wordt veroorzaakt door de verkoop van steunpunten en het begroten van de post schades in 2024. De structurele baten hebben onder andere betrekking op huren, pachten en stortopbrengsten.  Verder is er nog een beperkt tijdelijk budget voor onrechtmatig gebruik.

Ambities
Als opdrachtgever voor het regionale openbaar vervoer verlenen en beheren wij OV-concessies voor trein en bus. Onze ambitie is een toekomstbestendig, toegankelijk, betaalbaar en duurzaam (openbaar) vervoersysteem voor de inwoners en bezoekers van Fryslân. Daarvoor stemmen we het vervoersaanbod af op de vraag, versterken wij de hoofdstructuur van ons OV-netwerk bestaande uit snelle en hoogfrequente trein- en buslijnen en vinden alternatieven voor de nog overblijvende vraag naar vervoer binnen de beschikbare financiële middelen. De bereikbaarheid van het landelijk gebied blijft onze aandacht houden. We stimuleren en realiseren maatregelen om het trein- en busvervoer te verbeteren en duurzamer te maken.

Externe ontwikkelingen
De naweeën van de coronapandemie, het effect hiervan op het gedrag van de reiziger (reizigersgedrag is blijvend veranderd) en de disbalans tussen kosten en opbrengsten zetten druk op de betaalbaarheid en beschikbaarheid van het openbaar vervoer, ook in de provincie Fryslân.  Andere ontwikkelingen zijn de sterk stijgende prijzen en de schaarste aan personeel en materieel. Het Rijk heeft in reactie hier extra middelen voor OV beschikbaar gesteld. Deze zogeheten Bikker gelden zijn bedoeld om de stijging van de OV tarieven over 2024 te voorkomen en het op peil houden van het voorzieningenniveau. OV-infraprojecten kunnen in de uitvoering vertraging oplopen en duurder uitvallen. Dit vraagt om creativiteit, flexibiliteit, innovatie, maatwerk en samenwerking.

Taakvrijheid
In de wet Personenvervoer 2000 is bepaald dat provincies bevoegd zijn om als concessieverlener op te treden voor het regionale bus- en treinvervoer. Hoe dit regionale openbaar vervoer er precies uitziet, is daarmee aan de provincie. Als concessieverlener schrijft de provincie namelijk voor aan welke eisen het regionale openbaar vervoer in de provincie dient te voldoen. De provincie is hierbij bevoegd subsidies te verstrekken aan vervoerders die het in de regionale concessies omschreven openbaar vervoer uitvoeren.

Rolvrijheid
Rolvrijheid zit in de mate waarin de wettelijke verplichting tot het aanbieden van openbaar vervoer ‘dik of dun’ wordt ingevuld en de wijze waarop: bijvoorbeeld alle kernen ontsluiten of volledig inzetten op duurzaamheid. Daarnaast kan er voor gekozen worden een meer of minder initiërende en faciliterende rol te pakken ten aanzien van innovaties in bijvoorbeeld (duurzame) vervoerstechniek of het ontwikkelingen van nieuwe concepten van (kleinschalig) openbaar vervoer.

Toelichting

De begrote lasten bestaan hoofdzakelijk uit exploitatie middelen voor het openbaar vervoer. Qua budgetvrijheid liggen de middelen in principe vast gedurende de looptijd van de concessie.  Vanaf 2025 zijn er voor de nieuwe busconcessie minder middelen beschikbaar. De baten hebben betrekking op een bijdrage door derden in de uitgevoerde diensten.  De fluctuatie over de jaren wordt veroorzaakt door de inzet van middelen voor de invoering van het European Rail Traffic Management System (ERTMS) op de treinen. Het gaat hier om specifieke middelen en/of er zijn overeenkomsten afgesloten. Verder is er nog een tijdelijk budget ( € 4 mln. 2024-2028) ten behoeve van verbeteren bereikbaarheid platteland. In 2025 starten we met de uitvoering van het programma daarvoor.  Voor 2024 zitten nog aanvullende middelen voor openbaarvervoer in welke via een decentralisatie uitkering van Het Rijk zijn ontvangen.