Programma 4: Ruimte en Klimaat

We zien de terugkeer van het Rijk op het terrein van de ruimtelijke ordening.  Het Rijk constateert dat er meer sturing moet plaatsvinden op de uitvoering van Rijksprogramma's  (zoals bodem en water, energie en economie, wonen, landbouw en natuur). Deze beleidsterreinen vloeien onder andere voort uit de  in voorbereiding zijnde Nota Ruimte (voorheen NOVI) en dienen op provinciaal niveau een doorvertaling te krijgen in de nieuwe provinciale omgevingsvisie.

Meer dan voorheen moeten we de opgaven in samenhang bekijken, zodat we de kwaliteit van onze leefomgeving en de omgevingskwaliteiten die we zo waarderen in de lucht weten te houden voor nu en voor de generaties na ons.

Met het fundament vanuit de nieuwe Omgevingswet hebben we de basis voor deze regiefunctie. We werken in het ruimtelijk domein samen met onze partners, waarbij we vooral inzetten op voorkantsamenwerking. 

In alle gevallen bouwen wij verder op de kenmerken en kwaliteit van het Friese landschap. Wij gaan zoveel mogelijk combineren: dwarsverbanden maken, zuinig en meervoudig gebruik van de ruimte en mogelijke koppelkansen benutten. De voor Fryslân belangrijke trends, prognoses en ontwikkelingen, nemen wij hierin mee.

Vooruitlopend op de Wet versterking regie volkshuisvesting heeft de provincie regionale woondeals gesloten met Rijk en gemeenten. In de Provinciale Woningbouwafspraken en de Regionale Woondeals zijn hierover al inspanningsafspraken vastgelegd . Deze hebben niet alleen betrekking hebben op het fysieke domein maar op de volle breedte van de volkshuisvesting, waaronder wonen en zorg en voldoende betaalbare woningen. Van de provincie wordt gevraagd de regie te nemen op de versnelling van de realisatie van voldoende geschikte woningen. Hierbij betrekken we de demografische ontwikkelingen. Het provinciale beleid wordt vastgelegd in het volkshuisvestingsprogramma, het Frysk Wenplan. 

Een van de onderdelen van de ruimtelijke afweging zijn de omgevingskwaliteiten van onze leefomgeving. Het landschap en z’n cultuurhistorie, archeologie en de stedenbouw vertellen in samenhang het verhaal van Fryslân. Ze vormen een onderdeel van de Friese identiteit en geven de provincie een herkenbaar profiel. Het levert een belangrijke bijdrage aan  leefbaarheid, ruimtelijke kwaliteit en biodiversiteit.  We zien het landschap op verschillende plekken in Fryslân veranderen.  Daarnaast zien we dat urgente opgaven zoals klimaatadaptatie, het verminderen van stikstofdepositie, ruimte voor wonen, de transitie naar hernieuwbare energie, een natuurinclusieve landbouw ruimte vragen en impact hebben op het landschap.

Taakvrijheid
Op basis van de Omgevingswet die op 1 januari 2024 in werking trad, hebben overheden een gezamenlijke verantwoordelijkheid om te werken aan het evenwichtig toedelen van functies aan locaties. De provincie heeft vooral een coördinerende rol in het ruimtelijk spoor en moet zorgen voor samenhang tussen alle plannen van diverse overheden. In Fryslân werken wij op een informele manier samen met onze partners, de gemeenten en het Wetterskip en worden plannen en projecten in een vroegtijdig stadium met elkaar gedeeld. Hierbij geven wij  uitvoering aan de Omgevingsvisie en de Omgevingsverordening Fryslân in voorkantsamenwerking met onze partners. We zetten indien nodig of wenselijk, vanuit onze wettelijke rol, het daarvoor beschikbare ruimtelijk instrumentarium in. 
Wij borgen de omgevingskwaliteit op een wijze die aansluit bij de reikwijdte van het begrip en bij de principes van de Omgevingswet, o.a. via de zorgplicht ‘Eenieder draagt voldoende zorg voor de fysieke leefomgeving.’ Met de voorgenomen Wet versterking regie volkshuisvesting krijgt de provincie meer taken op het gebied van wonen.  In het wetsvoorstel is onder andere een verplicht volkshuisvestingsprogramma opgenomen. Daarnaast worden in het wetsvoorstel de toezichthoudende taken van de provincie jegens gemeenten uitgebreid. 

Rolvrijheid
Op deze beleidsterreinen treedt de provincie voornamelijk op als netwerkende overheid. Met de invoering van de Omgevingswet komen de provinciale belangen eerder in de ruimtelijke processen aan bod en wordt de samenwerking met de partners aan de voorkant van de processen nog belangrijker.  Bij het doorlopen van procedures en  inzet van wettelijke instrumenten verschuift onze rol naar de rechtmatige overheid. 
Onze zorgplicht voor ruimtelijke kwaliteit en landschap gaan we borgen door het opstellen van een programma Landschap. 
Voor wat betreft wonen en het opstellen van woningbouwprogramma’s zijn gemeenten primair aan zet.  De provincie kan een faciliterende rol aannemen door gezamenlijk onderzoek en kennisdeling te stimuleren, door het bevorderen van herbestemming en transformatie en door het ondersteunen van lokale initiatieven. Ter ondersteuning van gemeenten om de realisatie van woningbouwplannen te versnellen kan de provincie eigen middelen inzetten. 

Toelichting

Dit beleidsveld kent een hoge mate van budgetvrijheid. Alleen de boekjaarsubsidies aan Landschapsbeheer Fryslân en enkele kleinere Landschaps-instellingen en de jaarlijkse monitoring van de woningmarkt- en woningbouwontwikkelingen liggen meerjarig vast. 

De grootste verschillen tussen de begrote bedragen per jaar zijn als volgt te verklaren: Bij het onderwerp Actueel omgevingsbeleid zijn er tijdelijke middelen t/m 2025 vanuit het themabudget Natuur en landschap beschikbaar voor monitoring landschap. Daarnaast zijn er via een decentralisatie-uitkering tijdelijk t/m 2026 rijksmiddelen beschikbaar voor actualisatie van de NOVEX/POVI. Bij het onderwerp Toekomstbestendige woningvoorraad loopt de Herbestemmingsregeling na 2024 af en de cofinanciering van de SPUK Flexibele inzet ondersteuning woningbouw na 2025. De rijksmiddelen (SPUK's) voor opstellen en uitvoering van de Woondeals en voor de Flexpoolregeling 2e fase staan begroot op de balans in afwachting van besteding. Onder GS Voorwaardelijk staat het themabudget voor Wonen. We werken aan het omgevingsprogramma waarvoor deze middelen ingezet gaan worden.

De Omgevingswet verplicht provincies tot het opstellen van een Regionaal Waterprogramma. Dat programma wordt in het verlengde van de provinciale Omgevingsvisie opgesteld, waarbij deze visie op hoofdlijnen t.a.v. water wordt uitgewerkt. De Omgevingsvisie en het Regionaal Waterprogramma vormen samen 'het beleid'. Het Regionaal Waterprogramma is kaderstellend. In het Regionaal Waterprogramma  zijn kaders opgenomen voor waterveiligheid, waterkwaliteit, waterkwantiteit en klimaatadaptatie. Waterschappen werken de beleidskaders uit Omgevingsvisie en Regionaal Waterprogramma uit in een wettelijk verplicht waterbeheerprogramma. Gemeenten kunnen een niet-verplicht en autonome watervisie opstellen, waarbij zij rekening houden met de provinciale visie.

Klimaatverandering vergroot de kans op zaken als droogteschade, hittestress en wateroverlast. Fryslân moet zich hierop voorbereiden. Een gezonde bodem, schoon en voldoende zoet water en een veilig watersysteem zijn daarbij van groot belang.

De afgelopen decennia hebben we gewerkt aan de verbetering van de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater en dat zien we terug. De kwaliteit is verbeterd. We beschermen de drinkwaterwingebieden. Toch zijn we er nog niet: de ecologische en chemische kwaliteit moet nog verder worden verbeterd. Het grondwater, vooral het ondiepe, vergrijst (dat wil zeggen dat we er steeds meer chemische stoffen in terug vinden), en ook in oppervlaktewater meten we deze stoffen. Klimaatverandering zet de kwaliteit verder onder druk. Zo is het lastig de kwaliteit van zwemwaterlocaties goed te houden omdat het water steeds warmer wordt. 

Klimaatverandering zet ook de waterkwantiteit onder druk. We anticiperen op toenemende perioden met droogte enerzijds, en anderzijds wateroverlast door piekbuien of langdurige neerslag. Dit vraagt om ruimteclaims. Ook denken we na over onze jaarronde afhankelijkheid van het IJsselmeer in de toekomst.

Wij maken in Fryslân onze eigen afwegingen hoe wij met deze uitdagingen omgaan. Dit doen wij samen met Wetterskip Fryslân, Vitens, Friese gemeenten en onze buurprovincies en -waterschappen. De zorg voor landbouw en voedselproductie en voor natuurbehoud betekent dat overheden samen inzetten op het duurzaam behoud van landbouwgrond en natuurgebieden. Daarbij wordt rekening gehouden met het water- en bodemsysteem. 

Bij keuzes in wat in een gebied mogelijk is, kijken wij steeds naar wat de waterhuishouding en de bodem aankunnen. Dit blijk ook uit de brief ‘Water en bodem sturend in de ruimtelijke inrichting’, die de Minister van Infrastructuur en Waterstaat aan de Tweede Kamer heeft gestuurd. Dit beleid van het Rijk raakt andere omgevingsprogramma’s en toekomstige investeringen. Zoals verkeer en vervoer en nieuwbouwlocaties, de IJsselmeerkust en de waterpeilen in het veenweidegebied en op de hogere zandgronden. De structurerende keuzes en uitgangspunten uit deze brief zijn vertaald in een visie voor een klimaatbestendig Fries watersysteem. Binnen het waterbeheer onderscheiden wij in Fryslân vier gebieden met ieder hun eigen opgaven: de Waddeneilanden, de Noordelijke kleischil, het veengebied en de hoger geleden zandgronden. Elk van deze gebieden kent zijn eigen fysieke kenmerken, opgaven en sociaaleconomische structuur. Via gebiedsgericht werken geven wij samen met Wetterskip Fryslân en gemeenten daar lokale invulling aan met behoud van de samenhang in het watersysteem. Hierbij zetten wij onder meer in op het vasthouden van meer zoet water, het tegengaan van de verzilting en het verstandig gebruik van IJsselmeerwater.

De Omgevingswet vraagt een breder bodembeleid van de provincies. Niet alleen ligt er een focus op de bodemverontreiniging. Maar wij hebben ook aandacht voor het duurzaam en efficiënt beheren en gebruiken van de bodem. Voor de verbetering van de kwaliteit van de landbouwbodems is het Nationaal Programma landbouwbodems opgezet. De doelstelling is een duurzaam beheer van de landbouwbodems. In Fryslân hebben wij dit vertaald in het streven naar een goede bodemkwaliteit en vruchtbare landbouwgronden. Gemiddeld genomen is dit in Fryslân al op orde. De bodemdaling in veengebieden, verzilting op de klei en verzuring in de zandregio’s vragen om nader onderzoek. Met zo nodig een eigen aanpak. Wij doen dit via een lokale aanpak in het water- en bodembeleid en met toepassing van de uitgangspunten uit de Kamerbrief ‘Water en bodem sturend in de ruimtelijke inrichting’. 

In het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015 hebben landen afgesproken om de opwarming van de aarde te beperken tot minder dan 2 graden. Als uitvloeisel hiervan werd in Nederland op 2 juli 2019 de Klimaatwet van kracht. Het Veenweideprogramma (zie ook paragraaf Grote Projecten) richt zich op het realiseren van een bijdrage aan de CO2-uitstootreductie zoals vastgelegd  in de Klimaatwet. In het Nationaal Klimaatakkoord maakten overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties in 2019 afspraken over de realisatie van de doelen uit de Klimaatwet. Het hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet bevestigt bestaande afspraken t.a.v. klimaat en vormt daarmee een stimulans om uitvoering te blijven geven aan het Veenweideprogramma. Het Veenweideprogramma geeft ook invulling aan een toekomstbestendig water- en bodemsysteem.

Voor het winnen van grondwater voor drinkwater is de provincie het bevoegd gezag. Vanuit die rol blijven we de beschikbaarheid van voldoende en schoon drinkwater voor onze inwoners garanderen. Dit doen wij samen met onder andere Vitens en het Wetterskip. Daarbij houden wij rekening met de hiervoor genoemde uitdagingen. Net als met het effect van drinkwaterwinning op de omgeving. 

Tegelijkertijd zien wij dat het gebruik van drinkwater de afgelopen jaren flink is toegenomen. Wij vragen onze gebruikers om spaarzaam met ons kostbare drinkwater om te gaan. Tevens zoeken we met gemeenten, Wetterskip en Vitens naar technische innovaties om minder drinkwater te gebruiken voor laagwaardige functies zoals het doorspoelen van het toilet. 

Taakvrijheid
De provincie heeft verschillende wettelijke taken en verantwoordelijkheden op het gebied van waterveiligheid, waterkwantiteit, waterkwaliteit, bodem en klimaatadaptatie. Denk aan bijvoorbeeld de uitvoering van: de KRW, de Zwemwaterrichtlijn, de Waterwet (o.a. grondwaterbescherming en verdroging), de Wet natuurbescherming (verdroging), de Drinkwaterrichtlijn (drinkwaterwinning uit grondwater, zorgplicht), de Wet bodembescherming. Deze zal vanaf de invoering van de Omgevingswet (OW), opgaan in het Aanvullingsbesluit bodem onder de OW. Het is een wettelijke verplichting om deze taken uit te voeren. Daarnaast anticiperen we op de verankering van de structurerende keuzes en principes in de Kamerbrief ‘Water en bodems turend in de ruimtelijke inrichting’. Dit beleid is (nog) niet direct juridisch bindend, maar wel indirect als gebruik wordt gemaakt van incidentele instrumenten om doorwerking af te dwingen.

Rolvrijheid
Bij water en bodem ligt de nadruk sterk op onze rol als rechtmatige overheid. Kaderstelling, vergunningverlening, toezicht, zijn belangrijke taken op deze beleidsvelden. Waar water en milieu ook andere onderwerpen raken (bv. landbouw, recreatie, wonen) speelt ook het functioneren als samenwerkende overheid een rol. Voorbeelden hiervan zijn de veenweideproblematiek en klimaatadaptatie. Maar ook bij een taak als het versterken van waterkeringen worden waar mogelijk andere functies (natuur, recreatie, landschap) meegenomen en wordt ‘werk met werk’ gemaakt. Zowel water als bodem zijn ook beleidsvelden die vaak en meer en meer als aspect van andere beleidsterreinen worden meegenomen en van daaruit meer opereren als samenwerkende overheid noodzakelijk maken.  

Toelichting 
Dit beleidsveld kent weinig budgetvrijheid. Een groot deel van de budgetten zijn bestemd voor werkzaamheden waar (langjarige) afspraken onderliggen of die een wettelijke basis kennen.  De begrote lasten in 2025 zijn voor een klein deel opgebouwd uit structurele budgetten, onder andere voor het Regionaal WaterProgramma (€ 0,7 mln.) en het uitvoeren van de Grondwaterwet (€ 0,8 mln.). Verder zijn er tijdelijke budgetten beschikbaar (in totaal € 10,6 mln. in 2025), die zijn grotendeels bestemd voor werkzaamheden waar met andere partijen afspraken over gemaakt zijn. Deze budgetten zijn er onder andere voor onderwerpen als de Veenweidevisie, Veenweide Funderingsaanpak, Versterken Friese IJsselmeerkust, Bodemconvenant en Naar een schone en gezonde leefomgeving. Daarnaast staan er op het gebied van Veenweide in 2025 Rijksmiddelen begroot vanuit de Impulsgelden Veenweide (€ 3 mln.) en de Regio Deal Natuurinclusieve landbouw (€ 1,3 mln.). Op het gebied van water staan in 2025 Rijksmiddelen begroot voor FRESHEM (€ 1,4 mln.) en Klimaatadaptatie (1,4 mln.). (FRESHEM is een landelijk onderzoek naar het zoutgehalte van ondiep grondwater langs de kust.) De begrote baten hebben voor het grootste gedeelte betrekking op deze Rijksinkomsten en daarnaast € 0,7 mln. vanuit de voorziening Grondwaterwet. Deze voorziening wordt gevoed vanuit de inkomsten van de grondwaterbelasting die de provincie heft. 
De daling van de baten en lasten in de meerjarenraming is te verklaren door het aflopen van de tijdelijke middelen en de Rijksmiddelen. 

De wettelijke kaders waarbinnen vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) taken worden uitgevoerd zijn vastgelegd in wetgeving onder andere de Omgevingswet (Ow), de Wet milieubeheer en de Wet luchtvaart. Daarnaast heeft de provincie een aantal autonome taken waarbij de kaders zijn vastgelegd in verordeningen, zoals de Omgevingsverordening Fryslân 2022 en de Wadloopverordening. De wettelijke taken worden in paragraaf 8 VTH taken nader toegelicht.  

De belangrijkste ontwikkelingen die we bij Milieu zien zijn de volgende:

• Vraagstukken op het gebied van milieu krijgen steeds meer aandacht en het verbeteren van de kwaliteit van onze leefomgeving is een complexe opgave. De uitdagingen zijn divers zoals het verbeteren van de luchtkwaliteit, het tegengaan of opruimen van vervuilende stoffen maar ook het treffen van energiebesparende maatregelen en opgaven op het gebied van circulaire economie. Daarbij wordt ook de samenleving zich bewuster van milieu-opgaven en het belang van een schone, gezonde en veilige leefomgeving. Dit werkt door in de uitvoering van de VTH-taken waardoor het belangrijk is om het VTH-beleidskader actueel te hebben en te houden en de doorvertaling van strategisch beleid naar de uitvoering geborgd is en het VTH-instrumentarium effectief kan worden ingezet om een bijdrage te leveren aan verschillende opgaven en ambities voor een gezonde, schone en veilige leefomgeving. 
•  Via het zogenaamde Interbestuurlijk programma Versterking VTH-stelsel (IBP) is vanuit het Rijk de afgelopen jaren getracht invulling te geven aan het versterken van landelijke VTH-stelsel waarin verschillende organisaties en overheden opereren. Hoewel dit programma in september 2024 is afgelopen moeten veel maatregelen daaruit nog geïmplementeerd worden wat de komende jaren de nodige aandacht zal vragen. Omgevingsdiensten worden bijvoorbeeld geacht een centrale rol te gaan spelen als kenniscentrum voor bevoegde gezagen en er worden eisen gesteld aan de robuustheid van de omgevingsdiensten en overheden. Ook digitale informatie-uitwisseling en het inrichten van een kennisinfrastructuur is een belangrijk onderwerp. Om hier invulling aan te kunnen geven zullen er mogelijk financiële gevolgen zijn voor de deelnemers in de gemeenschappelijke regeling van de omgevingsdiensten. Inzicht in de potentiële risico's voor de leefomgeving op regionaal niveau om zo keuzes te maken om capaciteit daar in te zetten waar het meest effectief en nodig is kan een oplossing bieden om ongewenste financiële effecten te beperken. De verdere implementatie van de maatregelen uit het IBP-VTH vraagt om een steeds intensievere afstemming en samenwerking met de verschillende betrokken partijen en ketenpartners.
• In het Energieakkoord (2013) zijn afspraken neergelegd over energiebesparingsplichten voor bedrijven en instellingen.  De afgelopen jaren is landelijk gebleken dat het toezicht op de energiebesparingsplicht moeilijk verloopt. Het bevoegd gezag (gemeenten en provincie) is verplicht het mandaat voor het toezicht op en de handhaving van de energiebesparingsplicht over te dragen aan de omgevingsdiensten, in ons geval de FUMO en ODG. Bovendien is in 2023 de opgave verbreed met de verplichting om ook CO2-reducerende maatregelen te treffen. Eind 2024 wordt door de Noordelijke Rekenkamer de uitkomst van een onderzoek opgeleverd naar de effectiviteit van het toezicht en handhaving op de energiebesparingsplicht van bevoegde gezagen en omgevingsdiensten. De aanbevelingen uit het onderzoek zullen naar verwachting de nodige inzet gaan vragen zodat het  toezicht en handhaving op dit gebied verbeterd wordt waardoor de bijdrage aan de opgaven voor CO2 reductie en energiebesparing wordt versterkt.
• De krapte op de arbeidsmarkt leidt er toe dat het voor de omgevingsdiensten FUMO (Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing) en ODG (Omgevingsdienst Groningen) al langere tijd moeilijk is om gekwalificeerd personeel te werven. Tegelijkertijd worden de opgaven in de uitvoeringspraktijk groter en complexer, waardoor de VTH-taken in omvang toenemen. Dit kan zorgen voor hogere kosten of maken keuzes in de uitvoering noodzakelijk (bijvoorbeeld minder diepgaande controles en het stellen van prioriteiten in toezicht).  Ook hier is samenwerking en afstemming met de regionale ketenpartners een steeds belangrijker aandachtspunt.

Taakvrijheid
Veel taken op het gebied van dit beleidsveld liggen vast in wet- en regelgeving. Ook is de provincie aangewezen als bevoegd gezag op gebied van milieu voor bepaalde milieubelastende activiteiten. Deels gelden wettelijke voorschriften voor de uitvoering voor de taak, deels heeft GS eigen beleidsvrijheid. Een groot deel van de wettelijke taken moet door een gezamenlijke omgevingsdienst met gemeenten worden uitgevoerd (in Fryslân de FUMO) en voor de Seveso bedrijven in Fryslân moeten de VTH-taken worden uitgevoerd door de ODG.

Rolvrijheid
De uitvoering van de VTH-taken wordt nu uitgevoerd met minimale inzet. Er is geen ruimte  om meer rolvrijheid te nemen dan de wettelijke taak.  De nadruk binnen dit beleidsveld ligt sterk op onze rol als rechtmatige overheid: kaderstelling, vergunningverlening, toezicht. Maar waar ook andere onderwerpen worden geraakt speelt ook het functioneren als samenwerkende overheid een rol, milieu wordt dan als aspect van andere beleidsterreinen meegenomen wat het opereren als samenwerkende overheid noodzakelijk maakt. Samenwerking met andere overheden heeft sinds de inwerkingtreding van de Omgevingswet een grotere rol gekregen. Op het gebied van de VTH-taken zijn samenwerkingsafspraken gemaakt die we moeten nakomen.

Toelichting

Dit beleidsveld kent weinig budgetvrijheid. Het grootste deel betreft de structurele bijdrage aan de FUMO (€ 5,9 mln.) en aan de Omgevingsdienst Groningen (€ 1,2 mln.). Daarnaast liggen er structurele middelen vast voor milieutaken, de wettelijke VTH-taken en het Wadlopen. De begrote baten bedragen voor het grootste gedeelte de legesinkomsten op het gebied van milieu.
De daling van middelen bij VTH-cyclus is te verklaren door het aflopen van de kosten van De Saiter per 2025 (€ 1 mln.).

Kadernota 2025
In de kadernota 2025 is het voorstel opgenomen om vooruitlopend op de Rijksbijdrage voor het FPLG al kosten te maken in de periode 2025/2026. Dit betreft  de inzet op toezicht stikstof (tot een maximum van € 250.000) uitgevoerd door de Friese Uitvoeringsdienst en Omgeving (FUMO) en inzet voor de afwikkeling van handhavingsverzoeken en bezwaar en beroep (tot een maximum van € 200.000). Beide bedragen als onderdeel van het totale bedrag van € 7 mln. als voorfinanciering FPLG waarmee de Staten op 31 mei 2023  hebben ingestemd. 

De samenwerking van de Friese overheden en verschillende maatschappelijke organisaties binnen de Friese Energietafel heeft in 2024 geleid tot een ontwerp Energievisie waarin de omvang van de energie-opgave duidelijk gemaakt wordt.  Daarnaast is binnen de Friese Energietafel een gezamenlijke aanpak voor woningeigenaren met een smalle beurs ontwikkeld en is 1 loket waar initiatiefnemers terecht kunnen opgericht. 

Verzwaring van het elektriciteitsnet is nog steeds nodig. Het net loopt nu tegen zijn grenzen aan. Zeker nu we zien dat de aanpak bij de netbeheerders vertraagt. Dat zet niet alleen de rem op de opwekking van meer schone energie. Maar ook op de uitbreiding en verduurzaming van bedrijven. Binnen de Friese Energie Tafel wordt daarom ook gewerkt aan het integraal programmeren van de energieinfrastructuur. De prioritering van o.a. de onderstations maakt hier onderdeel vanuit. De provincie krijgt hierbij een regierol. Daarnaast zien we dat met het verder op slot gaan van het elektriciteitsnetwerk innovatieve oplossingen voor de korte termijn noodzakelijk worden.  Het rijk zet zwaar in op het ontwikkelen van energiehubs. Dit sluit ook aan bij ons eigen onderzoek naar energiehubs. 

Er is een toenemende belangstelling voor het gebruik van (grootschalige) batterijen in het energiesysteem.  Deze ontwikkeling vraagt om afstemming met gemeenten en netbeheerders.

De transitie naar duurzame warmte begint steeds meer vorm te krijgen.  Zowel groengas als aquathermie hebben  veel potentie.

Hoewel de energiemarkt iets minder gespannen is ligt het prijspeil nog flink hoger dan voor 2021. De betaalbaarheid van energie voor huishoudens en bedrijven staat daardoor nog steeds onder druk. 

Taakvrijheid
Op het vlak van energietransitie is de provincie niet aan wettelijke kaders gebonden en heeft dus een grote mate van beleidsvrijheid. Er is sprake van een autonome taak.

Rolvrijheid
Als provincie krijgen we een regierol bij het programmeren van de energie-infrastructuur. Daarnaast is samenwerking met andere overheden en maatschappelijke partijen op dit thema noodzakelijk. We hebben de volledige set aan rollen van de overheidsparticipatietrap tot onze beschikking: reguleren (waar wel en niet duurzame energieopwekking toestaan), regisseren, stimuleren (onder ander via het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy), faciliteren en loslaten.

Toelichting

Dit beleidsveld kent volledige budgetvrijheid. Er is geen sprake van boekjaarsubsidies en de middelen komen voort vanuit het Bestuursakkoord, de inzet van Windpark Fryslân-middelen, rijksmiddelen (SPUK's) en Interreg-projecten.

De afname van de begroting per 2025 wordt voornamelijk veroorzaakt door het aflopen van de regeling verduurzamen (maatschappelijk) vastgoed (€ 2.600.000). De rijksmiddelen voor het Klimaat- en energiebeleid zijn enkel voor 2024 in de begroting opgenomen (€ 850.000). Voor 2025 moet dit nog plaatsvinden. In 2026 bestaat de begroting grotendeels uit Interreg-projecten (€ 2.875.000) en de beschikbare middelen vanuit WPF voor Stimulering duurzaamheid (€ 1.666.500). Na 2026 bestaat de begroting bijna alleen nog uit de middelen uit WPF voor Stimulering duurzaamheid, deze middelen zijn als PS voorwaardelijk opgenomen.