Programma 3: Natuur en Landbouw

Externe ontwikkelingen

De ontwikkelingen rondom het landelijk gebied staan niet stil. Met de uitspraak van de Raad van State over de PAS is de urgente opgave van het stikstofprobleem benadrukt. De stikstofbelasting zorgt voor vermesting en verzuring en vormt in Nederland een belangrijke oorzaak van biodiversiteitsverlies. Er zijn drie landelijke programma's die werken aan het herstel en vergroten van natuur en biodiversiteit, dit zijn: Natuurpact, Programma Natuur en de herijking van het (Nationaal/Fries) Programma Landelijk Gebied. 

Daarnaast werken we in Fryslân samen met onze partners aan de uitvoering van het Friese herstelprogramma biodiversiteit, Nota Weidevogels  en verkennen we onze verhouding tot de landelijke agenda Natuurinclusief.

Natuurpact en Programma Natuur
De provincies zijn verantwoordelijk voor de realisatie van de ontwikkeling en het beheer van de natuur. In het Natuurpact zijn de ambities met betrekking tot ontwikkeling en beheer van natuur in Nederland vastgelegd voor de periode tot en met 2027.  O.a. voor de natuurontwikkelopgave (het NNN), uitvoeren van de Natura 2000-maatregelen, natuurherstelmaatregelen, (agrarisch) natuurbeheer en weidevogels.  

In het kader van het Natuurpact is met het Rijk afgesproken dat in 2027 het NatuurNetwerkNederland (NNN) wordt gerealiseerd. Fryslân heeft sinds 1 januari 2023 nog een opgave van ca. 1.600 ha verwerven/functiewijziging en 3.600 ha inrichting NNN. Provinciale Staten heeft in november 2022  besloten dat er maximaal wordt ingezet om het NNN te realiseren.  Vanwege diverse oorzaken is gebleken dat niet zonder meer het gehele NNN kan worden gerealiseerd. Fryslân heeft een realisatiestrategie opgesteld die uitgaat van de realisatie van tenminste 750 ha verwerving/functiewijziging en 2.000 ha inrichting NNN in 2027. In voorjaar 2025 voor middels een MidtermReview de voortgang van de realisatie van het NNN aan Provinciale Staten voorgelegd.

Bij de realisatie van het NNN blijven wij alert dat het NNN niet dezelfde juridische status krijgt als Natura 2000 (het Europese kader). Daarnaast zet Fryslân met de uitvoering van de strategie Grip op kwaliteit (door GS vastgesteld op 15-11-2022) in op het verhogen van de kwaliteit van het NNN. In paragraaf 9, Grote projecten, wordt het Natuurpact verder toegelicht. 

Aanvullend op het Natuurpact hebben provincies en Rijk als onderdeel van de structurele aanpak stikstof afgesproken om een Programma Natuur op te stellen voor de periode 2021 t/m 2032. Belangrijke hoofdlijn van het Programma Natuur is om condities te realiseren voor een gunstige staat van instandhouding (Svl) van alle soorten en habitats onder de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR). In 2024 is een aanvraag ingediend voor de 2e fase van dit programma. In paragraaf 9 Grote projecten wordt een nadere toelichting op Programma Natuur gegeven.  

Fries Programma Landelijk Gebied (NPLG-FPLG)

Het (ontwerp-) NPLG is een beleidsprogramma onder de Nationale Omgevingsvisie (NOVI), met drie ministeries als opdrachtgever: Ministerie van LNV, ministerie van IenW en het ministerie van BZK. Het NPLG staat dus niet op zichzelf, en hangt ook samen met verschillende andere rijksprogramma’s.  Met het opstellen van provinciale gebiedsprogramma’s van het NPLG worden de gebiedsgerichte opgaven en maatregelen voor natuur, stikstof, landbouw, water, bodem en klimaat vastgesteld. In het NPLG zijn de EU-verplichtingen leidend: Vogel- en Habitatrichtlijn, Kaderrichtlijn Water (KRW) en (onder meer) de Europese Klimaatwet voor broeikasgassen. 

Voor de uitvoering van de maatregelen had het vorige kabinet € 24,3 miljard gereserveerd voor de periode 2024-2035. Deze middelen zouden in het Transitiefonds Landelijk gebied komen en provincies konden hier aanvragen voor doen. De nieuwe regering heeft eind mei haar Hoofdlijnenakkoord gepresenteerd. Daaruit blijkt dat men het voornemen heeft om de Tijdelijke wet Transitiefonds in te trekken en de gereserveerde middelen een andere bestemming te geven. Begin september heeft de minister aangegeven te stoppen met de ontwikkeling van het NPLG, wat hiervoor in de plaats komt is nog onzeker.

Begin april zijn verbeterde aanvragen ingediend voor Maatregelpakketten. Het gaat om aanvragen met een financiële omvang van € 180 mln.. De beschikking voor de eerste € 150 mln. is begin september ontvangen.  Naar verwachting zijn de totale middelen in het vierde kwartaal beschikbaar voor uitvoering. In paragraaf 9 Grote projecten wordt het FPLG verder toegelicht.

Fries Herstelprogramma biodiversiteit

Samen met onze partners werken we aan de uitvoering van het Friese Herstelprogramma Biodiversiteit (vastgesteld door GS in februari 2021). Het doel van dit programma is het stoppen van de achteruitgang van de biodiversiteit, d.m.v. activiteiten die zijn gericht op kennisontwikkeling, educatie en bewustwording etc.  Als provincie willen we i.i.g. het goede voorbeeld geven.  Voor de jaren 2025 en verder wordt het programma herijkt waarbij we ons mede laten inspireren door de Landelijke Agenda Natuurinclusief.

Natura 2000

De Natura 2000-gebieden vormen een gezamenlijk Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. 
Deze gebieden spelen een belangrijke rol bij het realiseren van de VHR-doelen in Fryslân. Voor alle Natura 2000-gebieden zijn specifieke VHR-doelen vastgelegd in zogenoemde aanwijzingsbesluiten.  Doel daarvan is om de beschermde soorten en habitattypen landelijk in een “gunstige staat van instandhouding” te houden en waar nodig te brengen. De recent (17 juni 2024) aangenomen Europese Natuurherstelverordening onderstreept de noodzaak om actief te werken aan behoud en uitbreiding van de VHR-doelen waar Fryslân voor aan de lat staat. 

In 2023 zijn als onderdeel van het FPLG natuurdoelanalyses (NDA's) voor de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden opgesteld. In de NDA's wordt een beschrijving gegeven van de huidige staat van instandhouding van de aangewezen habitattypen en -soorten. In 2024 heeft de Ecologische Autoriteit (EA) de laatste adviezen gegeven op de NDA's. Op basis van de NDA's en de adviezen van de EA worden aanvullende onderzoeken uitgevoerd, monitoringsgegevens verzameld en maatregelen uitgevoerd om naar de gunstige staat van instandhouding te gaan. 

Het huidige Nederlandse N2000 doelensysteem omvat het landelijke beleid, de aanwijzingsbesluiten en de beheerplannen voor de gebieden. Dit systeem is de afgelopen periode geëvalueerd, en op basis van deze evaluatie vindt nu een actualisatie plaats. Komend jaar wordt hier verder aan gewerkt waarbij het Rijk voortouwnemer is van deze actualisatie. 

Nationale Parken
Nederland telt 21 Nationale Parken. Vier daarvan liggen (geheel of gedeeltelijk) in Fryslân: NP Schiermonnikoog, NP Lauwersmeer, NP Drents-Friese Wold en NP De Alde Feanen. In 2015 is een landelijk manifest getekend over de doorontwikkeling van Nationale Parken. Momenteel zijn alle Nationale Parken aan het onderzoeken of en op welke wijze zij die doorontwikkeling voor zich zien. Op basis van de uitkomsten van de onderzoeken worden de vervolgstappen bepaald. 

(Agrarisch) natuurbeheer
De provincie voert, in afstemming de natuurbeheerders en de agrarische sector, de regie op het natuurbeheer binnen en buiten het Natuurnetwerk (NNN). Daarbij wordt actief gestuurd op de kwaliteit van het Natuurnetwerk en de realisatie van afgesproken natuurambities. Daarnaast wordt invulling gegeven aan de implementatie van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB).  In paragraaf 3.2 wordt uitgebreider ingegaan op het GLB.

Soortenbeleid
Bedreigde (Rode lijst soorten) en wettelijk beschermde soorten (o.a. Vogel Habitat Richtlijn-soorten) worden in Fryslân, m.u.v. de weidevogels momenteel passief beschermd d.m.v. Vergunningverlening , Toezicht en Handhaving. We verkennen de verantwoordelijkheid en mogelijkheden om hier een actievere rol in te spelen, is samenhang met het Herstelprogramma Biodiversiteit.  

Voor het behoud van de weidevogels in Fryslân wordt samen met de betrokken partijen de Nota Weidevogels inclusief het Aanvalsplan Grutto uitgevoerd. Het weidevogelbeleid en het Aanvalsplan Grutto worden in 2025 net zoals ganzenschade uit bestaande middelen betaald. Het nieuwe ganzenbeleid is vastgesteld in maart 2024 en het beleid invasieve exoten in december 2022.  

De belangrijkste ontwikkelingen die we bij natuurtaken in de Omgevingswet (VTH)  zien zijn de volgende:

- De komende jaren zal door de toenemende complexiteit in het aantal dossiers voor zowel vergunningverlening als voor toezicht en handhaving, niet alleen in aantal, maar ook in complexiteit, bestuurlijke gevoeligheid en maatschappelijke aandacht groeien. Met name de toenemende maatschappelijke betrokkenheid speelt hierbij een rol. Voorbeelden van deze onderwerpen zijn zorgplicht weidevogels, stikstof en de soorten management plannen. De belangen op deze dossiers zijn groot en vaak tegenstrijdig, dit zal de komende jaren naar verwachting alleen maar toenemen en regelmatig resulteren in bestuurlijke dilemma’s.  
- De bescherming van de natuur is een onderwerp dat dichtbij de mienskip staat. We merken dat het onderwerp leeft en dat er veel vragen zijn. Ook zien we meer handhavingsverzoeken, WOO-verzoeken, persvragen en bezwaar- en beroepsprocedures. Daarnaast zien we in de praktijk dat op een aantal onderwerpen uitvoeringsbeleid ontbreekt en dat we met vergunningen beleid maken. De dienstverlening moet beter, meer openheid voorkomt achterdocht. Er moeten vaste contactpersonen zijn. 
- Er zal veel aandacht zijn de komende jaren voor het legaliseren van PAS melders, daarbij zijn we afhankelijk van stikstofruimte beschikbaar gesteld door het Rijk. 
- Tot 1 januari 2024 waren de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en de Wet natuurbescherming (Wnb) van kracht. Deze wetten zijn opgegaan in de Omgevingswet. Wanneer voor een activiteit een omgevingsvergunning op grond van de Wabo was vereist, waarvoor ook een toestemming op grond van de Wnb nodig was, dan was het verplicht om voor alle benodigde toestemming één aanvraag in te dienen. Dat werd de aanhaakplicht genoemd. De aanhaakplicht gold niet als vóór de aanvraag om een omgevingsvergunning al een aanvraag op grond van de Wnb was ingediend. Onder de Omgevingswet is de aanhaakplicht vervallen. De eerste ervaringen met de Omgevingswet laten zien dat initiatiefnemers de verschillende toestemming vaak niet in één keer aanvragen en dat is onder de Omgevingswet ook toegestaan. De provincie heeft Friese gemeenten opgeroepen om de provincie in kennis te stellen van aanvragen waarbij natuurbeschermingsregels een rol kunnen spelen, zodat de provincie afstemming kan zoeken met de initiatiefnemer en/of gericht toezicht kan houden op niet vergunde activiteiten. We voorzien dat dit leidt tot extra belasting voor zowel vergunningverlening als handhaving. 

Taakvrijheid
De provincies zijn verantwoordelijk voor het beheer en de ontwikkeling van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) en de meeste Natura 2000-gebieden, het agrarisch natuurbeheer en het soortenbeleid. Op het terrein van natuur zijn veel provinciale taken wettelijk vastgelegd en overwegend verplicht. Hieronder vallen onder meer vergunningverlening, verlenen van ontheffingen en vrijstellingen en het het bieden van kaders voor faunabeheer. Ook dient de provincie te beschikken over een natuurvisie en beheerplannen voor de Natura 2000 gebieden. Op een aantal thema’s heeft de provincie verordenende bevoegdheden. De taken op het gebied van VTH liggen vast in wet- en regelgeving, zo ligt de uitvoering van de natuurtaken uit de Omgevingswet wettelijk bij de provincie.

Rolvrijheid
Veel van de provinciale taken op dit veld bevinden zich dan wel in het kwadrant rechtmatige overheid (vergunningverlening, ontheffingen, toezicht) dan wel dat van de presterende overheid (aankoop, aanleggen en beheer van natuur). Echter, de keuzevrijheid die de provincie heeft in het kiezen van maatregelen voor het voldoen aan de afspraken in het Natuurpact leidt tot enige rolvrijheid. 

Op het gebied van natuur neemt de rolvrijheid in de loop der tijd af: als het gaat om begrenzing, aankoop en aanleg beschikken we als provincie over meer vrijheid dan in de beheerfase, waar we gebonden zijn aan landelijke standaardpakketten. 
Daarnaast is een toename gaande op dit veld van activiteiten als samenwerkende of responsieve overheid. Het voorbeeld hiervan is natuurlijk de samenwerking binnen Natuer mei de Mienskip. Maar niet alleen daar. De provinciale rol bij het nieuwe programma natuur, bedoeld om de stikstofuitstoot aan te pakken, zal meer coördinerend zijn in vergelijking met de vooral uitvoerende rol in het natuurpact.  Ook is voorzien dat de provincie straks ‘regievoerder’ zal zijn op de overgangsgebieden rondom natuur. In een reeks aan gebiedsprocessen wordt door het combineren van doelen en middelen geprobeerd op meerdere beleidsvelden vooruitgang te boeken. 

 

Onderwerp	Resultaten 2025
1. Het realiseren van een robuust en kwalitatief hoogwaardig Natuurnetwerk (NNN).  en . Het realiseren van een goede basiskwaliteit Natuur.	Nationale Parken: Het nieuwe – landelijke – beleidsprogramma voor de Nationale Parken uitwerken voor de Nationale Parken Alde Feanen, Schiermonnikoog, Lauwersmeer (samen met de provincie Groningen) en Drents-Friese Wold (samen met de provincie Drenthe).
	Natura 2000: Er zijn drie evaluaties ten behoeve van nieuwe beheerplannen (Alde Feanen, Deelen, Rottige Meenthe) opgesteld. Er is een begin gemaakt met het actualiseren van vier beheerplannen (Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog). Er worden onderzoeken uitgevoerd en gegevens verzameld waarmee kennisleemtes uit de natuurdoelanalyses worden opgelost. Er zijn herstelmaatregelen uitgevoerd  in de Natura 2000 gebieden (opgenomen in de beheerplannen).
	Realisatie NNN door minimaal 100 ha verwerving/functiewijziging en minimaal 200 ha inrichting.
	Uitvoeren Friese bomen- en bossenstrategie door minimaal 30 ha bosuitbreiding, 150 ha bosrevitalisatie, 10 ha uitbreiding landschapselementen en 40 ha revitalisering landschapselementen.
	Uitvoering Programma Natuur: Er zijn maatregelen in de SPUK Programma Natuur uitgevoerd.
	Uitvoeren strategie Grip op kwaliteit; actualisatie begrenzing en verbeteren kwaliteit.
3. Het beschermen van kwetsbare, bedreigde en beschermde soorten en stoppen van de achteruitgang van de biodiversiteit en het realiseren van een opgaande trend voor soorten. en 4. Het beperken van schade en overlast d.m.v. faunabeheer en de aanpak van invasieve exoten.	Uitvoering herstelprogramma biodiversiteit.
	Uitvoeren Nota Faunabeleid Fryslân, uitvoeren Beleidsnota Invasieve Exoten Fryslân, actualisatie en uitvoeren Interprovinciaal Wolvenplan, opstellen en uitvoeren Friese Beverbeleidsregels en actualiseren en uitvoeren beleid hoefdieren (damhert en ree).
	Uitvoeren Nota Weidevogels 2021-2030, inclusief de LIFE IP GrassBirdHabitats, maatregelpakket weidevogels  en het Aanvalsplan Grutto.
	Ontwikkelen actief soortenbeschermingsbeleid/ gemeenten adviseren en faciliteren bij het opstellen van soortenmanagementplannen (SMP's).
5. Stikstof vergunningen.	De  PAS-melders dossiers zullen in meerdere jaren worden afgerond.

 

Onderwerp	Indicator	Doelwaarde 2025
1. Herstel en bevorderen biodiversiteit.	Agrarisch natuur- en landschapsbeheer: Beheerde ha via de Subsidiestelsel Natuur en Landschap – onderdeel agrarisch natuurbeheer.	25.395 ha totaal in 2025
	Natuurbeheer: beheerde ha via het Subsidiestelsel Natuur en Landschap – onderdeel natuurbeheer.	67.430 ha totaal in 2025
	Natura 2000: Evaluaties ten behoeve van nieuwe beheerplannen.	3
	Natura 2000: Start actualisatie beheerplannen voor de eilanden (met een gebiedsproces), definitieve vaststelling uiterlijk 2028.	4
	Realisatie NNN: aantal ha. verwerving/functiewijziging. aantal ha. inrichting.	100 ha. 200 ha.
	Natuurkwaliteit: Uitvoering Grip op Kwaliteit door beheerevaluaties van gebieden samen met beheerders.	6
	Uitvoeren bossenstrategie.	30 ha bosuitbreiding 150 ha bosrevitalisering 10 ha uitbreiding landschapselementen 40 ha revitalisering landschapselementen
3. Soorten.	Toename van het aantal broedparen grutto.	verschil doel-huidig
5. Stikstof vergunningen.	Aantal afgeronde PAS-melders dossiers.	139
	Percentage tijdig verleende vergunningen en ontheffingen in het kader van de natuurtaken in de omgevingswet.	95%

Toelichting
Natuurtaken in de Omgevingswet; dit percentage is exclusief stikstofaanvragen, omdat de vergunningverlening van stikstof aan constante wijzigingen onderhevig is, als gevolg van voortschrijdend inzicht (o.a. jurisprudentie). Dit zorgt voor vertraging bij de lopende aanvragen en een vertekend beeld in het grote geheel. 

Toelichting

Dit beleidsveld kent weinig budgetvrijheid. Een groot deel van de budgetten zijn bestemd voor werkzaamheden waar (langjarige) afspraken onderliggen of die een wettelijke basis kennen. De begrote lasten voor 2025 betreffen voor het grootste gedeelte de middelen voor het uitvoeren van het Natuurpact (€ 55,2 mln. vanuit de natuurpactmiddelen ontvangen van het Rijk via het provinciefonds en daarnaast € 8,6 structurele provinciale beheergelden). Dit zijn onder andere lasten voor de ontwikkelopgave Natuurnetwerk Nederland en natuurbeheer. Onderdeel van dit bedrag is financiering van faunaschade via BIJ12 (waaronder ganzenschade, ter indicatie dit was € 12,6 mln. in 2023.). Verder zijn er middelen beschikbaar voor De Nieuwe Afsluitdijk – Vismigratierivier (€ 8,3 mln.), Rijksmiddelen voor Programma Natuur (€ 17,3 mln.) en Natuurinclusief isoleren (€ 1,8 mln.) en zijn er Europese middelen beschikbaar vanuit POP3 voor inrichtingsprojecten (€ 1,4 mln.) en vanuit LIFE voor het Weidevogelprojecten (€ 0,7 mln.).  

De begrote baten hebben grotendeels betrekking op inkomsten voor De Nieuwe Afsluitdijk – Vismigratierivier (€ 14,8 mln.) en bestaan deels uit Europese- en Rijkssubsidies (voor de bedragen die hierboven zijn aangegeven) en onttrekkingen uit de hiervoor bestemde reserve. Deze baten voor de vismigratie staan in kasritme vandaar de fluctuatie over de jaren.

Overschotten of tekorten van de Natuurpactmiddelen worden verrekend met de reserve en hierop wordt de programmering van de uitgaven aangepast. Hierdoor kunnen er fluctuaties ontstaan in de cijfers in bovenstaande tabel, inzicht in de voortgang over de gehele looptijd wordt gegeven in paragraaf 9 Grote projecten – Uitvoering Natuuropgave. In deze paragraaf staat ook meer informatie over Programma Natuur, het FPLG en de Vismigratierivier.

De agrarische sector is voor Fryslân van groot economisch belang zowel voor de werkgelegenheid en export als voor kennisontwikkeling en innovatie. Naast producent van voedsel is de landbouw ook gebruiker en tegelijk de belangrijkste beheerder van het landelijk gebied. De landbouw bepaalt in sterke mate het aanzicht van het landschap, draagt bij aan de biodiversiteit en aan een leefbaar en aantrekkelijk platteland.
De ontwikkelingen van de agrarische sector worden vooral bepaald door Europa en het Rijk. De Europese Commissie heeft het Nationaal Strategisch Plan (NSP), de Nederlandse uitwerking van het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) voor de periode 2023-2027 in december 2022 goedgekeurd. Met deze goedkeuring zijn middelen beschikbaar gesteld door Europa voor innovatie en verduurzaming van het landelijk gebied en de agrarische sector waarbij inspanningen van boeren op het gebied van biodiversiteit en klimaat sterker beloond worden. De uitvoering van het nationaal strategisch plan verloopt via Rijk en provincies. Provincies hebben de mogelijkheid om subsidies te verstrekken op het gebied van maatregelen over innovatie, kennisoverdracht, investeringen en gebiedsgerichte samenwerking.
Binnen het GLB speelt duurzaamheid, natuurinclusief en vergroening een essentiële rol. De zogenaamde ecoregeling geeft boeren een vergoeding voor het uitvoeren van vergroeningsmaatregelen. Ook de "van boer tot bord"-strategie is gericht op het eerlijk, gezond en milieuvriendelijk maken van voedselsystemen. Naast de doelen ten aanzien van stikstofreductie (vastgelegd in de Wet Stikstofreductie en natuurverbetering) worden eveneens doelen op gebied van Klimaat en Water gesteld die grote impact hebben op het landelijk gebied en de agrarische sector. Voor het behalen van deze doelen is een belangrijke rol voor de agrarische sector weggelegd. Hiervoor is het van belang om tot een hernieuwd agrarisch perspectief te komen, al blijkt de afgelopen jaren dat het lastig is om dit concreet te maken. 
Binnen het Fries Programma Landelijk Gebied wil de provincie landbouw en natuur elkaar laten versterken. Er wordt gewerkt aan een toekomstbestendiger landbouw door in het beleid niet de maatregelen centraal te stellen, maar de doelen. Zo'n beleid heeft twee belangrijke voordelen. De agrariërs krijgen zelf de teugels in handen om hun route te bepalen. Hiermee zetten we het ondernemerschap en vakmanschap centraal. Tegelijkertijd heeft de provincie betere garanties voor doelrealisatie en een kosteneffectieve besteding van middelen. Om de vorderingen te meten en te stimuleren zijn verschillende instrumenten beschikbaar.

Visserij
 De visserij is van belang voor Fryslân. Deze sector staat onder druk. Onder meer door Europese ontwikkelingen.  Wij zetten ons in voor onze vissers met oog voor natuur.  Dit doen we samen met Wetterskip Fryslân, Terrein beherende organisaties en de vissers in de Visstand Beheercommissie Friese Boezem. Wij zorgen hier dat de infrastructuur op orde is door aanleg van vismigratievoorzieningen (zoals de Vismigratierivier) 

Taakvrijheid
Ten aanzien van landbouw bestaat voor de bezigheden van de provincie geen specifieke wetgeving. Provinciaal landbouwbeleid is autonoom beleid. Wel is er vanuit wetgeving op andere gebieden bemoeienis met de landbouw (natuur, stikstof).
Op het beleidsveld landbouw is geld van derden te vinden, onderverdeeld in Europees Geld (GLB), Regiodeals, de middelen vanuit het Nationaal Programma Landelijk Gebied en overig. De provincie cofinanciert middelen uit het Europese GLB en is regelingseigenaar van een aantal interventies. De Provincie kan middels het openstellingsbesluit sturen op de doelbesteding van deze interventies, zoals bijvoorbeeld duurzame innovatieprojecten en kavelruil.

Rolvrijheid
Op het gebied van landbouw begeven we ons vooral op het pad van de samenwerkende overheid en responsieve overheid. De provincie treedt vanuit de smalle kerntaak met name stimulerend en faciliterend op.
Europa en het Rijk hebben een belangrijke rol in wetgeving op het terrein van landbouw. Onze rol als presterende overheid kan groeien nu wij inzetten om, in relatie tot het FPLG, met de agrarische sector doelafspraken te gaan maken. Onze rol als rechtmatige overheid kan ook groeien wanneer, in relatie tot het FPLG, met de agrarische sector doelen ruimtelijk worden vastgelegd. Daarbij willen wij landbouwgrond zoveel mogelijk voor de landbouwsector behouden. 

 

Onderwerp	Resultaten 2025
1.  Fryslân blijft de landbouwprovincie van Nederland.	Wij ondersteunen ondernemers die zoeken naar nieuwe verdienmogelijkheden en zetten ons, ook in Den Haag en Brussel, in voor een goed verdienmodel voor de boeren. In hoe wij met de landbouwsector omgaan, staat het ondernemerschap en vakmanschap van de landbouwsector centraal Landbouwgrond blijft zoveel mogelijk behouden voor de sector. Wij bevorderen lokale voedselproductie en -ketens. Meewerken aan één economische agenda voor Fryslân voor wat betreft de agrofoodsector. Het creëren van  en zoeken naar vergunningsruimte, in het bijzonder voor de PAS-melders.   Het integreren van bovenstaande punten in een beleidsnotitie en bijbehorende, realistische uitvoeringsagenda (Landbouwagenda).
2. Landbouw en natuur versterken elkaar.	Optimale inzet van de niet-grondgebonden instrumenten van het GLB via de regeling Europese landbouwsubsidies provincie Fryslân 2023-2027. Aantrekkelijke vergoedingen voor natuurbeheer en natuurdoelen (zoals ANLb, weidevogels) motiveren boeren om deel te nemen.  De nieuwe POVI bevat een visie op de ruimtelijke aansluiting van verschillende typen landbouw en natuur bij  de water-, bodem- en ecosystemen van Fryslân. Daaraan wordt beleid gekoppeld. Landbouwbodems worden duurzaam beheerd. Kringlopen van mest, mineralen en grondstoffen worden mogelijk gesloten, inclusief die uit menselijke plas en poep. T.a.v. de wettelijke doelen voor klimaat, natuur en water van het FPLG: inhoudelijk meedenken en -werken aan de uitvoering van de relevante maatregelpakketten, zodat een goede afstemming met het landbouwbeleid gewaarborgd blijft. Uitvoering geven aan de Regiodeal Natuurinclusieve Landbouw    Het integreren van bovenstaande punten in een beleidsnotitie en bijbehorende, realistische uitvoeringsagenda (Landbouwagenda).

 

Onderwerp	Indicator	Doelwaarde 2025
1. Fryslân blijft de landbouwprovincie van Nederland	Het aantal ondernemers en veelbelovende nieuwe verdienmogelijkheden dat ondersteund wordt en het aantal lobbyacties richting Den Haag en Brussel.	De mate van ondersteuning van initiatieven in de praktijk is afhankelijk van nog te herijken landbouwbeleid en Landbouwagenda en daarmee het beschikbare budget voor dit thema (2025). In 2025 minimaal één concrete lobbyactie richting Den Haag en één richting Brussel.
	Aantal pilots op het gebied van doelsturing (in plaats van sturen met maatregelen) en belonen van goede scores van boerenbedrijven op basis van KPI's.	Binnen de Regiodeal Natuurinclusieve Landbouw worden twee pilots met doelsturing uitgevoerd. Vanuit SPUK-gelden van LNV wordt verder gewerkt aan het ontwikkelen van instrumentarium. Verdere uitrol is nog afhankelijk van toekenning NPLG maatregelpakket.
	Bij iedere functieverandering van landbouwgrond wordt afgewogen of de nieuwe bestemming daadwerkelijk prioriteit verdient.	Een afwegingskader geformuleerd beleid t.a.v. geldige redenen voor functieverandering van landbouwgrond en een visie daarop en op het principe "Water en Bodem Sturend" in Fryslân in het nieuwe landbouwbeleid (najaar '24) .
	Het aantal nieuwe lokale voedselketens en ondernemers dat ondersteund wordt.	Afhankelijk van nog te herijken landbouwbeleid en Landbouwagenda en daarmee het beschikbare budget voor dit thema (2025).
	Aantal initiatieven dat ontplooid is om legalisatie van PAS-melders dichterbij te brengen, hoewel dit de verantwoordelijkheid van het Rijk is.	Minimaal één lopende pilot voor legalisatie en een effectieve lobbyactie  richting Den Haag.
2. Landbouw en natuur versterken elkaar	Het aantal openstellingen  in het kader van het niet-grondgebonden deel van het GLB en de mate waarin deze openstellingen ondersteunend zijn naan het landbouwbeleid van provincie Fryslân.	In 2024 vier openstellingen  in het kader van het niet-grondgebonden deel van het GLB; t/m 2027 in totaal zeven.  Deze zijn  zoveel mogelijk ook ondersteunend aan het landbouwbeleid van provincie Fryslân.
	Deelname aan ANLb en/of de daarvoor verstrekte som aan subsidies.	Deelname aan ANLb en/of de daarvoor verstrekte subsidies stijgen minimaal mee naar rato van de extra beschikbaar komende gelden.
	Het aantal initiatieven en/of deelnemende boeren dat bijdraagt aan een betere benutting van dierlijke mest en het beter sluiten van kringlopen.	Minimaal twee

Toelichting

Dit beleidsveld kent weinig budgetvrijheid, omdat de meeste middelen beschikbaar zijn voor de  Regiodeal Natuurinclusieve Landbouw (NIL), de aflopende POP3-projecten en de nieuwe cofinanciering van het GLB-NSP programma.

De daling van middelen bij Landbouw is te verklaren door het aflopen van de Regiodeal NIL en het aflopen van POP3. Tegelijk moet het grootste deel van de middelen voor GLB-NSP nog opengesteld worden, deze zijn nu nog voorwaardelijk begroot in programma 7. De middelen voor de uitvoering van de nieuwe beleidsbrief Landbouw zijn tijdelijk beschikbaar gesteld bij het bestuursakkoord en zijn nu nog als GS voorwaardelijk in de begroting opgenomen.