Paragraaf 10. Samenwerkingsverbanden

Als provincie werken we in toenemende mate met een grote verscheidenheid aan partners op allerlei gebieden en onderwerpen samen. Als het gaat om (gebiedsgerichte) samenwerking  onderscheiden we drie vormen:

• Vanuit het gebied: er is een langjarige samenwerkingsstructuur in een gebied waarvan de betrokken (overheids)partijen voldoende en voldoende regelmatig met elkaar te maken hebben om zo’n vaste structuur lonend te maken. De gemeenschappelijkheid en de gezamenlijke opgaven in het gebied vormen daarmee de basis voor een (uitvoerings)programma of gebiedsagenda.
• Vanuit de thematiek: deze samenwerking komt voort uit het belang gezamenlijk specifieke thema’s aan te pakken (bijvoorbeeld verzilting, veenweide, economische ontwikkelagenda’s). Vaak overlappen die thema’s meerdere gebieden, waarbij wordt gewerkt met een vaste samenwerkingsstructuur.
• Vanuit de maatschappij: maatschappelijke initiatieven spelen zich vaak af in een specifiek geografisch gebied. Daarbij aansluiten als overheid leidt dan ook tot een vorm van gebiedsgerichte samenwerking.
  Hieronder worden een aantal vormen van samenwerken vermeld.

De afgelopen jaren wordt de bestuurlijke regionale samenwerking in toenemende mate vorm gegeven door het aanvragen en uitvoeren van Regio Deals. De Regio Deals vormen hierbij veelal de motor voor de samenwerking in het betreffende gebied. 

Onderstaand wordt nader ingezoomd op de Regionale Samenwerking in Noordoost, Zuidoost, Zuidwest, Noordwest en de Waddeneilanden.

Regio Noordoost-Fryslân
In de regio Noordoost Fryslân participeert de provincie in de Regio Deal. Met de Versnellingsagenda wordt ingezet op het versterken van de relatie tussen onderwijs en arbeidsmarkt, het versterken van innovatie en de doorontwikkeling van de publiek-private regionale samenwerking (overheid, onderwijs, ondernemers en inwoners). Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan een economisch vitale regio. Ook het project Holwerd aan Zee , gericht op het versterken en behouden van de leefbaarheid en werkgelegenheid  in Holwerd en omgeving, is onderdeel van de Regio Deal. De samenwerkende partijen hebben in de stuurgroep vergadering van 12 juni 2024 besloten niet verder te gaan met het project omdat men de uitvoering niet meer haalbaar acht. De definitieve besluitvorming hierover in Provinciale Staten staat gepland voor eind november 2024. 

Eind 2022 heeft het Rijk besloten tot het verlengen van de looptijd van de Regio Deal met een jaar, waarmee de einddatum is bepaald op 1 januari 2025. De cofinanciering van de Regio Deal door de provincie is in 2018 vastgesteld op € 5,7 mln,. De verlenging heeft geen financiële gevolgen.  De regio overweegt om nog een propositie voor de 6e tranche van de Regio Deals in te dienen.

Aanvullend op de Regio Deal is in 2022 de samenwerkingsagenda ANNO III (Agenda Netwerk Noordoost) vastgesteld met als belangrijkste opdracht om de regio in 2040 te laten uitgroeien tot de topregio van Noord-Nederland voor wat betreft wonen, werken en recreëren. De uitvoering van de Agenda is een samenwerking tussen provincie, wetterskip, vier gemeenten, kennisinstellingen en ondernemers uit de regio. Er is geconcludeerd dat de huidige agenda te breed is en te weinig focus kent. Er zal een herijking van de samenwerkingsagenda komen, om het "fjoer in ANNO werom" te laten komen. Hierbij wordt ingezet op een beperkter aantal opgaven en steviger ingezet op de personele inzet die nodig is vanuit de partners om resultaten te boeken. 

Regio Zuidoost-Fryslân
De Regio Deal Zuidoost-Friesland zet in op een leefbaar platteland, vitale kernen en een veerkrachtig landschap door aandacht te besteden aan biodiversiteit en het versterken van de landschaps- en waterstructuren. Tevens wordt ingezet op circulaire economie, recreatie en toerisme en projecten vanuit de Mienskip. De Regio Deal Zuidoost-Friesland bevindt zich in de afrondende fase. Deze Regio Deal liep tot en met 1 oktober 2024. Een aantal projecten heeft om verschillende redenen (personele krapte, weersomstandigheden) vertraging opgelopen. Er is daarom een verzoek tot verlenging gedaan bij het Rijk. Dat verzoek is inmiddels toegekend en daarmee is de eindtijd 1 oktober 2025. In 2024 heeft het regiobestuur besloten geen aanvraag voor de zesde tranche van de Regio Deals bij het Rijk te doen. 

Regio Noordwest-Fryslân                                                                                                                                                                                         

Op 1 november 2023 is het Convenant ondertekend door de Minister van BZK en is begonnen  met het opstellen van een Samenwerkingsovereenkomst (SOK, op 8 mei 2024 getekend door de bestuurders) en een Programmaplan. Doel van de SOK is met name het vastleggen van bestuurlijke afspraken over de besluitvorming rond de inzet van de Rijksmiddelen. Ook het Programmaplan en de uitwerking van de projecten in de drie programmalijnen (vitale economie, kwaliteit van leven en natuurlijk in balans) is in 2024 tot een afronding gekomen. Inmiddels heeft de Bestuurstafel in 2024 een positief besluit genomen over de eerste projecten uit programmalijn 1 (vitale economie). In 2025 wordt gestart met de uitvoering van het  jaarplan 2025 dat opgesteld wordt voor alle drie de Programmalijnen. 

Regio Zuidwest-Fryslân
De regionale samenwerking in Zuidwest Fryslân wordt vormgegeven via de Gebiedsagenda Súdwesthoeke. Belangrijke thema's zijn hierbij Nationaal Landschap, Netwerk Mienskipsinitiatieven en de Regio Deal.  

Op 9 februari 2024 heeft het kabinet besloten om de aanvraag voor een Regio Deal door de regio Zuidwest- Fryslân toe te kennen voor een bedrag van ten hoogste € 17,5 mln.. Hierna is gestart met de dealmakingsfase waarin de aanvraag wordt uitgewerkt naar een Convenant, inclusief de bijbehorende Programmabegroting. Het streven is dat alle bij de Regio Deal betrokken partijen het Convenant voor 1 januari 2025 ondertekenen. De verwachting is dat in de loop van 2025 kan worden gestart met de feitelijke uitvoering van de Regio Deal.

Regio Waddeneilanden
In 2023 heeft het kabinet een positief besluit genomen op de aanvraag Regio Deal van de Friese Waddeneilanden en de provincies Fryslân en Noord-Holland (Texel), waarbij de regio maximaal een bedrag van € 15,5 mln. krijgt toegekend. De opgaven en ambities zijn verdeeld over vijf programmalijnen, te weten: goed wonen & leven, toekomstbestendig ondernemen & ontwikkelen, optimaal bereikbaar & verbonden, duurzame energie en circulaire economie. Op 1 november 2023 is de Dealtekst ondertekend. De cofinanciering vanuit de provincie ad € 5,2 mln. gebeurt in beginsel uit bestaande budgetten. In 2024 zijn bestuurlijke afspraken (SOK) opgesteld. De verwachting is dat in 2025 de feitelijke uitvoering van de Regio Deal (realisatie van projecten) op stoom zal komen.  De looptijd van de Regio Deal is 2024 – 2027. 

Waddengebied
Voor wat betreft het Waddengebied (Waddeneilanden, Waddenzee en Waddenkust) werken we samen met Rijk, regionale overheden en stakeholders in één governance. Hierbij vormt de Agenda voor het Waddengebied 2050  en het bijbehorende Uitvoeringsprogramma Waddengebied 2021-2026 het vertrekpunt. Verder geven we samen met de provincies Noord-Holland en Groningen uitvoering aan het Waddenfonds en het interprovinciale Investeringskader Waddengebied 2016-2026. Zie ook Programma 1, beleidsveld 1.5 Bestuurlijke samenwerking.

Initiatieven vanuit de Mienskip weten de provincie steeds vaker te vinden.  Via het ondersteuningsnetwerk mienskipsinitiatieven willen we samen met betrokken organisaties mienskipsinitiatieven zo efficiënt en effectief mogelijk begeleiden. In de loop van 2025 ontwikkelen we dit netwerk verder door.  Daarnaast geeft de beleidsbrief ‘grote integrale maatschappelijke initiatieven’ van 16 september 2020 richting aan hoe we als provincie omgaan met majeure maatschappelijke initiatieven, zoals initiatieven als de gebiedspilot Tsjûkemar en het Nannewiid.  

LEADER is een Europees subsidieprogramma gericht op de sociaaleconomische ontwikkeling van het platteland en is een van de niet grondgebonden instrumenten van het GLB-NSP (zie ook Programma 3, beleidsveld 2. Landbouw).  Door middel van een 'bottom-up'-aanpak geven we samen met bestuurlijke partners en private partijen vorm aan het LEADER-programma. Het nieuwe LEADER-programma loopt van 2023-2027 in de volgende drie gebieden: Noordwest, Zuidoost en Zuidwest. 

De Friese Aanpak is opgericht om de samenwerking tussen Friese overheden te stimuleren en faciliteren zonder institutie maar via een netwerksamenwerking, waarbij elke deelnemer autonoom blijft in het benutten van de gezamenlijk tot stand gekomen bouwstenen. Samenwerking tussen overheden is vandaag de dag van groot belang, gezien de diverse complexe en maatschappelijke uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd. Denk aan de klimaatdoelen, de energie transitie en de inrichting van het landelijk gebied. Overheden krijgen steeds meer gedeelde verantwoordelijkheden. Samenwerken loont doordat er o.a. kennis kan worden uitgewisseld en er schaalvoordelen kunnen worden benut. Samenwerken zien we daarbij als middel. De Friese Aanpak heeft als doel om op diverse onderwerpen het functioneren van en tussen Friese overheden te verbeteren door bundeling van ambtelijke kennis en strategische denk- en ontwikkelkracht. Deze onderwerpen kunnen variëren, afhankelijk van de politieke prioriteiten en belangen van de betrokken partners. In de basis gaat het om het aanpakken van uitdagingen die alle, of een groot deel van de, samenwerkende partijen hebben.
De Friese Aanpak heeft begin 2023 een doorstart gekregen. Er is een andere programmaregisseur geworven. Deze heeft een tweeledige opdracht:

1. Onderzoek wat er gerelateerd aan de implementatie van de omgevingswet nog moet gebeuren en doe daar een voorstel voor.
2. Analyseer de huidige positionering van DFA en geef een advies over de doorontwikkeling.

In 2023 heeft dit geleid tot een samenwerkingsprogramma op het gebied van de omgevingswet en zijn gesprekken gevoerd om op diverse andere strategische opgaven ook deze vorm van samenwerking in te zetten (o.a. FPLG, NOVEX en de energietafel). De samenwerking wordt voortgezet in 2025. De provincie draagt maximaal €65.000 per jaar bij aan deze samenwerking.

De bestuurlijke overleggen tussen de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân, Vereniging van Friese Gemeenten (VFG) en de gemeente Leeuwarden ter bevordering van de Friese samenwerking van overheden worden ook in 2025 voortgezet. Naast het afstemmen van actuele zaken, de Friese bestuurdersdag en het bevorderen van ‘horizontaal besturen’, worden ook de laatste ontwikkelingen besproken wat betreft bestuurlijke samenwerking (o.a. omgevingsvisie, regionale energiestrategie, sociaal domein, gemeenschappelijke regelingen) evenals samenwerking in bedrijfsvoering (o.a. lokale belastingen, digitale agenda, Fryske Flekspool).

Gemeente en provincie bundelen de krachten richting 2027 waarin een aantal opgaven leidend zijn, waaronder Spoorzone, kennisinfrastructuur, bedrijfsvoering en digitalisering.