Grondbezit is geen provinciaal doel op zichzelf. Het aan- en verkopen van grond wordt ingezet om transities ten bate van onze opgaven te faciliteren. Binnen onze opgaven Natuurontwikkeling, Veenweide, Natuer mei de Mienskip, Bossenstrategie, de Waddenkustversterking en de gebiedsontwikkeling Dongeradielen, ligt in dat kader reeds een aanzienlijke opgave rondom grondverwerving en grondruil. Veel van deze opgaven worden naar verwachting samengevat in de Friese versie van het Nationaal Programma Landelijk gebied (FPLG), dat volop in voorbereiding is en waaraan vanuit het Rijk aanzienlijke middelen zijn gekoppeld. Met het nieuwe regeerakkoord inwording is het nog onzeker wat dit voor de grondverwervingsopgave in het FPLG betekent en weten wij dat dit programma de komende jaren anders vorm gegeven zal worden.
De Provinciale grondbank
In de provinciale grondbank zijn alle gronden opgenomen die bij de provincie in bezit zijn. Dit zijn gronden voor onze (vaar) wegen, gronden voor de aanleg van natuur, veenweide en infrastructuur, ruil- en restgronden. De provincie heeft ruim 15.000 ha grond, waarvan ruim 12.000 ha structureel bezit (wegen, meren, vaarwegen, etc.). De resterende gronden zijn gronden die in tijdelijk bezit zijn ten bate van de provinciale opgaven.
Naast infrastructurele werken hebben wij grote opgaven ten aanzien van de landbouw, natuur, veenweide en stikstof. Voor deze opgaves maken we gebiedsgerichte plannen die al uitgewerkt, of nog in voorbereiding zijn. Bij deze vraagstukken is de inzet van grond vaak één van de bepalende factoren. Bij de vaststelling van plannen wordt daarin ook het mandaat tot aankoop van gronden voor Gedeputeerde Staten opgenomen. Indien een plan nog in voorbereiding is dan is dit mandaat er nog niet, terwijl het wel wenselijk kan zijn om een strategische aankoop te doen. Er doen zich soms kansen voor die een bijdrage kunnen leveren aan bestaande of in voorbereiding zijnde plannen.
Provinciale Staten heeft hiervoor een investeringskrediet van € 23,5 mln. beschikbaar gesteld, De Strategische Grondvoorraad (SGV) om snel op deze kansen te kunnen inspringen. Deze kansen hebben zich sinds het beschikbaar stellen van het krediet zeker voorgedaan. Er is op dit ogenblik voor € 6,164 mln. (mei 2024) aan strategische voorraad aangekocht. Daarnaast bevinden zich nog drie transacties (met een gezamenlijke waarde van € 4,770 mln. “in de pijplijn”, dit zijn transacties waar overeenstemming met de eigenaar/aanbieder is bereikt maar waarvan de akte nog moet passeren bij de notaris. De aankopen zijn gedaan met een beheersbaar risicoprofiel omdat alleen courante gronden worden aangekocht. De risicoreserve van € 1,5 mln. is dan ook nog niet aangesproken. De resterende middelen zijn op dit moment gekoppeld aan lopende onderhandelingen. De kans is reëel gezien de lopende dossiers dat hiermee het budget dat beschikbaar is voor strategische grondaankopen op korte termijn uitgeput zal raken.
Nationale Grondbank (NGB)
Het Rijk en het ministerie van LNV erkennen de verwervingsopgave die voortvloeit uit het NPLG. Het ministerie ziet ook dat er meerdere provincies zijn die de verwervingsopgave niet zelfstandig kunnen dragen of er voor kiezen dat niet te doen. Het ministerie heeft daarvoor de Nationale Grondbank (NGB) ingesteld.
De NGB is een aanvulling op het provinciaal grondinstrumentarium (grondbanken, grondvoorraden, etc.). Het doel van de NGB is het faciliteren van de gebiedsprocessen in het kader van de transitie landelijk gebied (realisatie opgaven Nationaal Programma Landelijk Gebied – NPLG) en de transitie van de landbouw. De NGB kan worden ingezet voor aan- en verkoop van agrarische gronden en bedrijven die geschikt zijn als alternatieve locatie voor agrarische bedrijven die willen verplaatsen. Zodoende vergroot de NGB de grondmobiliteit in het landelijk gebied en wordt ‘schuifruimte’ gecreëerd voor het gebiedsproces. (citaat uit Leidraad Nationale Grondbank”). Aankopen die worden gedaan door middel van inzet van de NGB worden aangekocht met Rijksmiddelen, de eigendom van het aangekochte komt op naam van de Staat.
De NGB is operationeel vanaf 1 januari 2023. Het is een nieuw instrument. Er zijn er nog geen feitelijke aankopen gedaan door de NGB. Het college van GS heeft een tweetal casussen bij de NGB voor verwerving ingebracht. Het college informeert Provinciale Staten over het verloop van deze casussen zodra overeenstemming met de aanbieder/eigenaar is bereikt.